ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰ ੳਤੇ ਸੱਪ ਦਾ ਛਾਂ ਕਰਨਾ

ਲਕੜੀ ਦਾ ਪਾਵਾ ਮੋਮ ਹੋਣਾ

ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਨਕਲ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵੀ ਅਕਲ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੱਖੀ `ਤੇ ਮੱਖੀ ਮਾਰਨੀ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਲੋਂ ਵਾਹਵਾ ਕੰਜੂਸ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਭਾਵ ਸਾਡੇ ਸਮੇਂ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਸਧਾਰਣ ਵਿਆਜ ਜਾਂ ਲਾਭ ਹਾਨੀ ਦੇ ਸੁਆਲ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਲੇਖ ਲਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਕਾਪੀ ਵਲੋਂ ਦੇਖ ਕੇ ਉਤਾਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਪੱਕਿਆਂ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਕਲ ਦਾ ਹੀ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਰਹੇ।
ਇੱਕ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਬੱਚਾ ਪੇਪਰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਦੂਸਰਾ ਬੱਚਾ ਤਾਰਾ ਨਲਾਇਕ ਸੀ, ਪਰ ਘਰੋਂ ਤੇ ਸਰੀਰੋਂ ਤਕੜਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦਾਬੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਕਲ ਵਾਲਾ ਆਪਣਾ ਬੁੱਤਾ ਸਾਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਸਲ੍ਹਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਮੁੰਡਾ ਅੱਗੇ ਬੈਠਾ ਸੀ ਜਦ ਕਿ ਨਲਾਇਕ ਤਾਰਾ ਮੁੰਡਾ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਕਲਮਾਂ ਨਾਲ ਪੇਪਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸਿਆਹੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਬੱਚੇ ਨੇ ਪੇਪਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਕਾਉਣ ਲਈ ਲਾਗੇ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਅਚਾਨਕ ਕਿਤੇ ਮੱਖੀ ਉੱਪਰ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਹੀ ਚਿਪਕ ਗਈ। ਪਿੱਛੇ ਬੈਠਾ ਨਲਾਇਕ ਮੁੰਡਾ ਜੋ ਅਗਲੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਪੇਪਰ ਤੋਂ ਦੇਖ ਦੇਖ ਕੇ ਪੇਪਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮੱਖੀ ਵੀ ਪੇਪਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ, ਇਸ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਮੱਖੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਤਾਰੇ ਨਲਾਇਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਜੇ ਮੱਖੀ ਫਿੱਟ ਨਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਨੰਬਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਉਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਏੱਧਰੋਂ ਓਧਰੋਂ ਨਜ਼ਰ ਦੁੜਾ ਕੇ ਮੱਖੀ ਮਾਰ ਕੇ ਪੇਪਰ `ਤੇ ਫਿੱਟ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਦੇਖ ਲਿਆ ਤੇ ਪੁਛਿਆ, “ਤਾਰਿਆ ਕੀ ਕਰਦਾ ਏਂ”? ਤਾਂ ਅੱਗੋ ਤਾਰਾ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਜੇਹਾ ਹੋ ਕੇ, ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰ ਗਿਆ, “ਮਾਟਰ ਜੀ ਮੱਖੀ ਫਿੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ”। ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਹੱਸੇ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਤਾਰਿਆ ਅਕਲਾਂ ਬਾਝੋਂ ਖੂਹ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅਕਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਕਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੱਜਦੀ”। ਮੱਖੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਮੱਖੀ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਗਈ ਹੈ।
ਹੁਣ ਜ਼ਰਾ ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਲ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖੀਏ ਜਿਹੜੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਨੇ ਲਿਖੀ, ਬਾਕੀ ਇਤਿਹਾਸ ਕਾਰਾਂ ਨੇ ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੱਖੀ ਤੇ ਮੱਖੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਮੰਨ ਲਓ ਸੱਪ ਵਾਲੀ ਹੀ ਘਟਨਾ ਲੈ ਲਈਏ, ਹੁਣ ਇਹ ਘਟਨਾ ਪਿੱਛੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਤੁਰੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਮਝਿਆ ਇਹ ਗਿਆ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਮਹਾਂ-ਪੁਰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਤੇ ਖੂੰਖਾਰ ਜਨਵਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ, ਸਗੋਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੰਦਗੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ, ਉਹ ਬਾਹਰ ਬੈਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜਨਵਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਕਰ ਜਾਏ। ਅੱਜ ਦੇ ਕਈ ਕੌਤਕੀ ਸਾਧਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਬਾਬਾ ਜੀ ਲਕੜੀ ਦੀ ਹੁਜ ਨੂੰ ਠੋਡੀ ਥੱਲੇ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਬਰ ਸ਼ੇਰ ਬੈਠਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਇਸ ਲਈ ਮਹਾਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਗਲ਼ ਵਿੱਚ ਸੱਪ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੂਫੀ ਫਕੀਰ ਨੂੰ ਸੱਪ ਨੇ ਛਾਂ ਕੀਤੀ, ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿਚੋਂ ਸਬੰਧਿਤ ਘਟਨਾ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਾਤਕ ਕਥਾਵਾਂ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਮੁੱਖੜੇ `ਤੇ ਧੁੱਪ ਆ ਜਾਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੱਪ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ `ਤੇ ਆਪਣੀ ਫੰਨ ਖਲਾਰ ਕੇ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਜਮਤ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕੋਈ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਮੁੱਖੜੇ ਉੱਤੇ ਸੱਪ ਨੇ ਛਾਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਦਰਸਾਈ ਜਾਏਗੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਏਗੀ। ਜਦ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੋਚ, ਉਹ ਫਲਸਫਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਗਲਵੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸਚਿਆਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਲ ਨੂੰ ਵੱਧਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਵਾਕਫੀਅਤ ਵਾਲੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗ-ਪਗ ਹਰੇਕ ਲੇਖਕ ਨੇ ਮੱਖੀ ਤੇ ਮੱਖੀ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਇਹਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਇਤਹਾਸ ਲਿਖਣਾ ਭਾਂਵੇਂ ਸਿਧਾਂਤ ਰਹੇ ਜਾਂ ਨਾ ਰਹੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਬਿਰਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਸੱਪ ਹੈ:
ਬਿਨੁ ਸਿਮਰਨ ਜੋ ਜੀਵਨੁ ਬਲਨਾ ਸਰਪ ਜੈਸੇ ਅਰਜਾਰੀ।। ਰਾਗ ਟੋਡੀ ਮਹਲਾ ੫ ਪੰਨਾ ੭੧੨
ਜਦੋਂ ਐਸੀਆਂ ਬਿਰਤੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰ-ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਡੰਗ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਅ ਛੱਡ ਕੇ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਆ ਗਏ। ਹੱਥੀਂ ਛਾਂਵਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਆਪ ਤਾਂ ਅਸਾਂ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸੱਪਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਗੁਰਪੁਰਬ `ਤੇ ਸੁਣਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਮਾਰਬਲ ਵਧੀਆ ਲਗਾ ਲਏ ਹਨ। ਇੰਜ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਸਾਂ ਸਾਰਾ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਫਿੱਟ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਰ ਇਹ ਹੋਇਆ ਹੈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਮਿਥਹਾਸ ਜਾਂ ਗੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਂਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਨਿਰਾ ਤਰਜੀਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੇ ਸਗੋਂ ਇਹਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ।
ਕੁਝ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਵੀ ਗੈਰਕੁਦਰਤੀ ਸਾਖੀਆਂ ਜੋੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਜਾਓ ਦੇਖ ਕੇ ਆਓ ਰਾਮ ਰਾਏ ਤੇ ਬਾਲਕ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਵਿਚੋਂ ਕੌਣ ਪਾਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕੌਣ ਪਾਠ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਵੀ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਮ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਹਾਂਰਾਜ ਜੀ “ਪਰਖ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ”, ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਜਿਸ ਪੀੜ੍ਹੇ `ਤੇ ਪੋਥੀ ਰੱਖ ਕੇ ਪਾਠ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਉਸ ਦੇ ਪਾਵ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੀ ਕੰਦੂਈ ਲੰਘਾਓ, ਜੇ ਕੰਦੂਈ ਪਾਵੇ ਵਿੱਚ ਦੀ ਆਰ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਇਹ ਮਨ ਲਾ ਕੇ ਪਾਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੇ ਕੰਦੂਈ ਆਰ ਪਾਰ ਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਇਸ ਦਾ ਮਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ”। ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੇ ਮੱਖੀ ਤੇ ਮੱਖੀ ਮਾਰੀ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇੰਜ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਸੁਆਲਾਂ ਦਾ ਸੁਆਲ ਕੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਲੱਕੜ ਮੋਮ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਲੱਕੜਾਂ ਨਹੀਂ ਮੋਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਬਲ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲੱਕੜਾਂ ਵਰਗੇ ਮਨ ਮੋਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਰਹਿਰਾਸ ਦੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਵੀ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਤਾਂ ਸੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਦਰਖੱਤ ਵੀ ਹਰਿਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੇਰੇ ਮਾਧਉ ਜੀ, ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲੇ ਸੁ ਤਰਿਆ।। ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ਸੂਕੇ ਕਾਸਟ ਹਰਿਆ।।੧।। ਰਾਗ ਗੂਜਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ਪੰਨਾ ੧੦
ਹੇ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ! ਜੇਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਬੈਠਦੇ ਹਨ, ਉਹ (ਵਿਅਰਥ ਤੌਖ਼ਲੇ-ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਤੋਂ) ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ (ਅਡੋਲਤਾ ਵਾਲੀ) ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ (ਮਾਨੋ) ਸੁੱਕਾ ਕਾਠ ਹਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੧
ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਲਾ ਕਲੇਸ਼ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜੇਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੋਵੇ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਥੀਆਂ। ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਮੋਮ ਤਾਂ ਹੋਏ ਨਹੀਂ ਪਰ ਅਸੀਂ ਲਕੜੀ ਦੇ ਪਾਵ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਮੋਮ ਬਣਾ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਸੱਜਣ ਵਰਗੇ ਮਨੁੱਖ ਜੋ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਣੀ ਦੀ ਸਮਝ ਆਉਣ ਨਾਲ, ਮੋਮ ਵਰਗੇ ਭਾਵ ਨਰਮ ਦਿੱਲ ਵਾਲੇ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਦਰਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬਣ ਗਏ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਵੱਖ ੨ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸੀਂ ਆਪ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦੇ?

ਪ੍ਰਿੰ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਪੰਨਵਾਂ

ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਅਤੇ ਗੈਬੀ ਰੂਹਾਂ ਕੀ ਹੱਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਵਿਚਾਰ

      ਇਹ ਲੇਖ ਸਿੱਖਮਾਰਗ.ਕਾਮ ਤੋ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਸ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ
                                             ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਅਤੇ ਗੈਬੀ ਰੂਹਾਂ
 

BUq-sMsikRq df sLbd hY, ijsdy pRkrx anusfr vwKry vwKry arQ hn. ijvyN mhFn kosL anusfr BUq-bIiqaf hoieaf, gujiraf hoieaf, Buq kfl, BUq=iewk jwt jfiq, BUq=jyhf "sfrBUq siq hir ko nfAu" (suKmnI) BUq=pMc dUq kr BUqvis (Bf[ gu[) Bfv pMc ivkfr vsIBUq krky-pMc BUq sic BY rqy (sRI rfg m:1), BUq=pMj qwq pfxI, hvf, awg, DrqI qy akfsL "pMc BUq kr sfjI dyh" (sUrj pRkfsL) BUq-pMj ivsLy-sLbd, sLprsL, rUp, rs, gMD "pMc BUq sbl hY dyhI" (nt m:4) BUq=jIv Bfv pRfxI "srb BUq pfrbRhm kir mfinaf" (sorT m:5) BUq=sLv (murdf srIr) "mrqI bfr lyhu lyhu krIaY BUq rhn ikAuN dIaf" (sorT kbIr jI) BUq=sMsfr, BUq-iensfP, BUq=qwq, sfr, incoV, BUq=sqX, BUq=mhIny df hnyrf pwK, BUq=BUqnf-mhFBfrq qy vfXUpurfx ivwc iliKaf hY ik dksL dI puqrI kRoDf dy Audr qoN ksLXp dI Aulfd BUq hn, jo isLv dI aVdl ivwc rihMdy hn pr ieh klipq khfxI hY.

pRyq-ieh vI sMsikRq df sLbd hY ijs dy arQ hn-1[ rvfnf hoieaf 2[ moieaf hoieaf 3[ murdf 4[ BUq ijMn "mfieaf mohu pryqu hY" (vfr gUjrI m:3) 5[ pRyqpuxf "iKn mih ibnisE mhF pryq" (BYrAuN m:5)

gYbI rUhF-gYb arbI df sLbd hY ijs df Bfv hY-gupq, gYbI=gupq rihxvflf. rUh vI arbI df hI sLbd hY arQ hY-jIvafqmf (srIr dI cyqn sqf) "gihlf rUh nf jfxeI" (slok PrId jI)

BUq sLbd dy BfeI vIr isMG anusfr arQ-ieh sMsikRq df sLbd hY BUq-1 qwq 2 murdf-srIr "BUqu rihx ikAuN dIaf" (654) 3 pRyq, BUqny "qy Gr mrht sfrKy BUq bsih iqn mfih" (1374) 4 kfm afidk Koty Bfv "duMdr dUq BUq BIhfly" (1031)

pRyq-ieh vI sMsikRq df sLbd hY, dy arQ hn-pyR=awgy+ieq=igaf hoieaf Bfv 1[ mr igaf hoieaf, murdf 2[ BUq=mry hoey dI abgq afqmF 3[ jUnF ivwcoN pihlI jUn ijs ivwc afqmf, ilMg srIr ivwc rih ky prm duKI huMdI hY "pRyq ipMjr mih dUK Gnyry" (1029)

gYbI rUhF-gupq jIvafqmfvF "bihsin rUhF mil" (1383) gYbI rUhF df zr pRcfr vI bUbny sfD hI krdy hn. jo Kfs krky aOrqF nUM gugl df DUMaF nwk nUM cVHf ky vfl iKlfr ky Kyzx lf idMdy hn qy kih idMdy hn ies ivwc Plfny dI rUh pRvysL kr geI hY. kdy cmitaF nfl kutdy hn kdy koeI dveI Kvf ky pfgl kr idMdy hn. kdy kihMdy hn qusIN ipCly jnm dIaF rUhF sfzIaF pqnIaF sI jo ivCV geIaF ieAuN kih ky keI sfD nOjuvfn kuVIaF nUM vrgf vI lYNdy hn qy ihpnoitjm rfhIN vI aijhf krdy hn.

ijMn-BUq-pRyq-byqfl-BfeI kfnH isMG nHfBf jI gurmiq mfrqMz dy pMnf 508-509 qy ilKdy hn ik pMjF qwqF df nfm BUq hY pr BRm gRsy aigafnIaF ny mry hoey jIvF dI afqmf dy keI nfm rwK ky azMbr rc rwKy hn. qFiqRkF dy vws pey afsyb Cfieaf afidk mMn ky gurmiq ivruwD krm krdy hn. vfsqv ivwc krqfr qoN bymuK kukrmF dy pRymI duKdfeI lokF dI BUq-pRyq afid sMgXf hY. iehI qfmsI jIv gur AupdysL qy aml krky dyv pdvI Bfv gXfn moKsL dI avwsQf nUM pRfpq kr skdy hn.

gurU gRMQ sfihb jI df BUqF-pRyqF bfry AupdysL-aMqir vsqu mUVf bfhru Bfly]mnmuK aMDy iPrih byqfly](117-m:3) byqfl Auh murdf ijs ivwc aigafn rUp BUq ny pRvysL kIqf hY pr ihMdU mwq dy gRMQF anusfr Auh murdf ijs ivwc Buq af viVaf hY. mfieaf mohu pryq hY kfmu kRoDu ahMkfrf](513-m:3) Bfv kfm kRoD loB moh qy ahMkfr vI pRyq rUp hn. jo moih mfieaf icqu lfiedy myrI ijMdVIey, sy mnmuK mUV byqfly rfm](540-m:4) jo dunIaF dI moh mfieaf ivwc jkVy pey hn asl ivwc Auh hI byqfly=Buq hn. hir Bgq Bfv hIxM nfnk pRB ibsrq qy pRyqqh](706-m:5) hy nfnk jo pBU BgqI qoN ivhUxy qy Aus nUM ivsfrI bYTy hn AuhnF dI sMigaf hI pRyq hY. hir ky nfm hIn byqfl](1222-m:5) pRBU nfm qoN KflI Bfv AusdI Xfd ivsfrI bYTy hI BUq hn. kbIr jf Gr sfD n syvIaih hir kI syvf nfih]qy Gr mrht sfrKy BUq bsih iqn mfih] (kbIr jI) kbIr jI PurmFdy hn ik ijnHF GrF ivwc kdy sqsMg, sMgq dI syvf nhI aqy jo iewk hrI pRmfqmF nUM Cwz ky hornF ikrqm jIvF dyvI dyviqaF aqy ByKI sfDF sMqF dI AupfsLnf krdy hn-AunHF dy Gr hI mVIaF msfxF vrgy hn aqy AunHF GrF ivwc vwsx vfly hI BUq hn Bfv ijMdf murdy hn. kil mih pRyq ijnHI rfm nf pCfqf-rmy hoey rfm nUM nF pCfnx vfly hI asl pRyq hn.

so Aurokq pRmfxF qoN iswD ho jFdf hY ik imrqk srIr df nfm hI BUq pRyq hY aqy pRBU nUM Bulx vfly hI BUqny qy pRyq hn. griswK ny hmysLF BUq nUM Cwz BivwK vwl vDxf hY-agfh kU qRFg ipCf Pyir nf mohzVf (gurU gRMQ) qy vrqmfn ivwc vrqnf hY. guriswK nUM kdy vI gYbI rUhF klipq BUqF pRyqF qoN nhIN zrnf cfhIdf aqy ByKI sfDF sMqF dy zyiraF qy jf ky afpxf kImqI smF qy DMn dOlq brbfd nhIN krnf cfhIdf jo klipq BUqF pRyqF dy zr sfzy mn ivwc ibTf ky sfnUM lutdy rihMdy hn ijvyN bfbf vzBfg isMG dy zyry ivwc BUq kwZx df ZONg ricaf jFdf hY aqy hor vI keI QFeI aijhf hUMdf hY. aijhy ByKI sfDF ny sfzy gurUaF BgqF nfl vI BUqF pRyqF dIaF klipq khfxIaF joV rwKIaF hn jo srfsr JUT hn. keI vfr suqy ipaF jy sfzy hwQ CfqI qy pey hox qF KUn df dbfE rukx krky bhuq Bfr ijhf pYNdf hY sfzf sfh aOKf afAux lwg jFdf hY qy asIN smJdy hF ik koeI gYbI cIj ny aYsf kIqf hY jo sfzy mn df BulyKf huMdf hY.

dfs nfl vI aYsf keI vfr hoieaf hY pr jd df hwQ CfqI qy rwK ky sfAuxf Cwizaf hY iPr kdI vI aYsf dbfa nhIN ipaf. afm mMinaF jFdf hY ik mVIaF msfxf kbrF afidk QfvF qy BUq pRyq huMdy hn. juqIaF smyq mVIaF msfxf kbrF afidk qy nF cVoH dfs dI ijMdgI ivwc aijhIaF iqMn GtnfvF vfprIaF hn. mmdot pMjfb dy iewk ipMz ivKy nON gjy pIr dI kbr bxI hoeI sI qy Auh hI myn rsqf ipMzoN bfhr nUM jFdf sI ipMz vfsI AuDroN lMGx qoN bhuq zrdy sn. sfnUM kudrqI Aus ipMz ivwc aKMz pfT krn df mOkf imilaf qy Auprokq khfxI df pqf lwgf. Bog qy kQf kridaF asIN ipMz vfsIaF nUM smJfieaf gurU sfihbfn dI isiKaf qy cldy hoey aijhy vihm Brm Cwz idE pr Auh nF mMny qF asIN kI kIqf ik Aus pIr dI kbr qoN kpVf lfh ilaf aqy lfgly ipMzoN Aus kpVy dy kCihry qy PqUhIaF svF ky pf leIaF qy iPr Aus ipMz vfips af ky ipMz vfsIaF nUM dwisaf ik dyKo sfzy qy pIr df koeI asr nhIN hY. ieAuN ipMz vfsIaF df sfDF sMqF vloN pfieaf hoieaf Brm zr BY dUr kIqf.

dUjI vfr jdoN dfs ropV imsLnrI kflj cONqy ivKy pVHdf sI, nihroN pfr surqfpur ipMz dI jUh ivwc sLmsLfnGft sI lok BUqF pRyqF qy gYbI ruhF qoN bcx qy afpxy vwzy vzyiraF ipqrF dI pUjf krdy hoey dIvflI, srfD afidk iqAuhfrF qy miTafeIaF, sroN dy qyl dIaF kYnIaF qy boqlF aqy nvyN brqn cVHf jFdy sn. sfzf kflj lfgy hI cONqy ipMz dy KyqF ivwc sI. asIN mUMh hnyry jfxf qy miTafeIaF, qyl qy brqn cwk ilafAuxy miTafeIaF Kf pI lYxIaF qyl brqn vI vrq lyxy sfnUM kdy vI iksy BUq pRyq Cfieaf ny nhIN sI zrfieaf.

qIjI vfr ieQy kYlyPornIaF dy by-eyrIey dy sLihr ilvrmor ivKy ijQy iewk KyqF ivwc Gr dI sikAurtI dI jfb dI sfeIt sfzI kMpnI kol sI. EQy mYksIikaF mjdUrF ny ieh aPvfh PYlf rwKI sI ik iewQy rfq nUM BUq cIkF mfr mfr ky zrfAuNdy hn ies krky sikAurtI aPIsr EQy jfx qoN kMnI kqrfAuNdy hn. kuJ idnF bfad dfs dI izAUtI vI EQy lwg geI mYnUM vI EQy jfb krn vfly sikAurtI afPIsr ny dwisaf ik kyarPul rihxf iewQy rfq nUM BUq cIkF mfr ky zrfAuNdy hn. iewk do idn mNY vI Auh zrfAuxIaF cIkF suxIaF aqy hONslf krky gurbfxI df pfT krdf hoieaf tfrc lY ky jd Aus Gr dy aMdr jf ky bVy iDafn nfl dyK Bfl kIqI qF kI dyiKaf ik bYtrI vfly iKzfAuixaF qy BUqF dy mOKwty pf ky tfeIm sYwt krky rwKy hoey sn jd hnyrF ho jfxf qF AunHF dIaF zrfAyuxIaF vfjF afAuxIaF. mYN ieh sfrf kuJ rfq dI rIport ivwc ilK idwqf qy sikAurtI afiPs ivKy Pon vI kr idwqf qF iPr kdy vI EQy gYbI cIkF nhIN sI afeIaF.

so sfnUM klipq BUqF pRyqF pRqI sfDF sMqF qy vwzy vzyiraF dy pfey hoey Brm BulyiKaF qy BUqF dy Cl PrybF qoN nhIN zrnf cfhIdf. sfnUM bRfhmx ny ienHF BY BIq kIqf hoieaf hY ik asIN qF iblI rsqf kwt geI qF zr gey, iksy ny qurn vyly iCwk mfrqI qF zr gey, jy ikqy acfnk Koqf hINg ipaf qF zr gey ikAuNik asIN bhuqy ienHF sfDF sMqF qy bRfhmxF nUM hI gurU mMn ky isjdy krI jf rhy hF jo sfnUM gurbfxI ivcfr nfloN qoV ky kyvl gurbfxI dy sO-sO pfT qy sfDF sMqF dI syvf krn ivc hI lf Czdy hn.

dfs dfavy nfl afKdf hY ik jo vI mfeI BfeI sLrDf ipafr qy ivcfr nfl afp gurU gRMQ sfihb jI dI pivwqr bfxI pVHdf hY Auh aKOqI BUqF pRyqF nUM nf mMndf qy nF hI ienHF qoN zrdf hY. Aus nUM igafn ho jFdf hY ik rUhF gYbI nhIN huMdIaF sgoN jd sfzf srIr BUq ho jFdf hY Bfv mr jFdf hY qF ieh pMj qwq (BUq) ibKr ky-pvxy mih pvx smfieaf]joqI mih joiq rl jfieaf](gurU gRMQ) rl jfdy hn, ieh sB krqy dI Kyz hY ies Kyz nUM gurU igafn duafrf smJx dI loV hY nf ik ieDr-AuDr sfDF sMqF dy zyiraF qy BVkx dI, jo awj qwk BUqF pRyqF qy gYbI rUhF df zr nhIN dUr kr sky sgoN zr pf ky aigafnI jnqf nUM dohIN hwQI luwtI jf rhy hn. jo asIN kQF khfxIaF ivwc ienHF Bwdr pursLf qoN BUqF pRyqF dIaF gwlF suxdy rihMdy hF Auh hI iPr rfq nUM supny ivwc sfzy mn dI rIl coN lMGdIaF hn qy asIN AuBVvfhy zr jFdy hF. sfnUM kdy vI bicaF nUM BUqF pRyqF dIaF klipq khfxIaF nhIN suxfAuxIaF cfhIdIaF ijnHF krky rfq nUM spny ivwc bwcy zrn. sfzf gurU, gurbfxI gurU gRMQ sfihb hY asIN Aus dy iswK hF nf ik iksy sfD dy. so asIN hukm vI gurU df hI mMnxf hY nF ik iksy hor df. awj dy sfzy jQydfr aqy sfD iGE iKcVI hoey pey hn aqy gurmiq ivroDI gRMQF dI kQf krn dy afdysL dy rhy hn, ijs krky vihm Brm jorF sLorF nfl PYl rhy hn. so asIN kyvl qy kyvl gurU dy drsfey mfrg qy cwl ky Bfv gurbfxI nUM arQF smyq smJ ky aqy Aus Auwpr aml krky hI BUq pRyqF dy pfey zr qoN bc skdy hF.

dfs df iewk gurBfeI vIr suKdyv isMG jI isiKafrQI jo ienHF sfDF rUpI BUqF dy cwkR ivwc Ps igaf sI awj jd gurbfxI rfhIN soJI afeI hY qF pukfr pukfr ky kih irhf hY ik ieh ByKI sfD hI asl ivwc BUq pRyq qy jokF hn jo iswK kOm nUM icMbV geIaF hn ienHF qoN bcx dI aiqaMq loV hY ieh ijMdf dn-dfnONdy BUq hn. loko bco ienHF qoN! Cwzo ienHF BUqF pRyqF df pRcfr krn vfly ByKIaF df sfQ. grU BlI kry, sB nUM krqfr icwq afvy aqy gurU igafn sdkf sB Brm BulyKy dUr ho jfvx.

ਲਿਖਾਰੀ- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮਿਸ਼ਨਰੀ

ਅੱਜ ਕੱਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਭਰਮਾਰ ਹੈ, ਹਰ ਕੋਈ ਅਪਣੇ ਨਾਮ ਪਿਛੇ ਸੰਤ ਲਾਈ ਫਿਰਦਾ ਹੈ, ਇੱਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਤ ਕੌਣ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਿਸੇ ਮੁੱਨਖ ਨੂੰ ਸੰਤ ਨਹੀ ਮੱਨਦੀ, ਇਹ ਲ਼ਫਜ ਸਿਰਫ , ਰੱਬ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਲਈ ਜਾਂ ਸਾਧਸੰਗਤ ਲਈ ਆਇਆ ਹੈ। ਜਰੂਰ ਪੜੋ

ਇੱਹ ਲੇਖ ਸਿੱਖਮਾਰਗ.ਕਾਮ ਤੌ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ.. ਇੱਸ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ

ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਸੀ: ‘ਮਿਟੀ ਧੁੰਦ ਜਗ ਚਾਨਣ ਹੋਆ’। ਇਹ ਧੁੰਦ ਝੂਠ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕਲਿ ਕਾਤੀ ਰਾਜੇ ਕਾਸਾਈ ਧਰਮੁ ਪੰਖ ਕਰਿ ਉਡਰਿਆ॥ ਕੂੜੁ ਅਮਾਵਸ ਸਚੁ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੀਸੈ ਨਾਹੀ ਕਹ ਚੜਿਆ॥ ਹਉ ਭਾਲਿ ਵਿਕੁੰਨੀ ਹੋਈ॥ ਆਧੇਰੈ ਰਾਹੁ ਨ ਕੋਈ॥ ਵਿਚਿ ਹਊਮੈ ਕਰਿ ਦੁਖੁ ਰੋਈ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕਿਨਿ ਬਿਧਿ ਗਤਿ ਹੋਈ॥ ੧॥ ਮ: ੩॥ ਕਲਿ ਕੀਰਤਿ ਪਰਗਟੁ ਚਾਨਣੁ ਸੰਸਾਰਿ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕੋਈ ਉਤਰੈ ਪਾਰਿ॥ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੰਕ 145॥
ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚੋ ਕੱਢਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਖ਼ੌਤੀ ਸਾਧੂ, ਸੰਤ ਅਤੇ ਜੋਗੀ ਬਹੁਤ ਸਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਜੁਰਅਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਨੁੰ ਦੱਸਣ ਕਿ ਤੇਰਾ ਫ਼ਰਜ ਇਨਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ ਨਾਕਿ ਜ਼ੁਲਮ, ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ। ‘ਰਾਜੇ ਸ਼ੀਂਹ ਮੁਕੱਦਮ ਕੁਤੇ…’ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ, ਦੁਨਿਆਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਐਸਾ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਦਿਤਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ‘ਗਿਆਨ ਗੁਰੂ ਆਤਮ ਉਪਦੇਸੋ’ ਕਹਿ ਕੇ ਕੀਤੀ ਹੈ। 29-03-2000 ਨੂੰ ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ, ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਦੱਸ ਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਸਤੇ (Living Elernal Guru) ਜ਼ਿੰਦਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਾਣ ਵਾਲਾ, ਰਾਜ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹੇਗਾ। (ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਤੱਤ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕੇਸ ਨੰ. ARI 29.3.2000, SC 1421 ਅਤੇ ਵੇਰਵੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਇਸੇ ਸਿਖਿਆ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ “ਸੰਤ” ਅੱਖਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਹੜੀ ਅਵੱਸਥਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
1. ‘ਸੰਤ’ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਾਸਤੇ: ਇਥੇ ‘ਸੰਤ’ ਅੱਖਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਪੱਕ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖ ਅਵਸੱਥਾ ਵਾਲਿਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਿਛਲੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਤ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ, ਕਬੀਰ ਜੀ, ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ (ਅਤੇ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਭਗਤ ਜਨ), ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੁੰ ਇੱਥੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ। ( ‘ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਵੈ ਜਾਇ ਨਿਸਗੁ’ ਅੰਕ: 932) ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ, ਸਿਧ ਗੋਸਟ ਅੰਕ: 938, ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਚਨਾਂ ਨਾਲ ਦਿਤੀ ਹੈ: ‘ਨਾਨਕ ਸੰਤੁ ਮਿਲੈ ਸਚੁ ਪਾਈਐ ਸਹਜ ਭਾਇ ਜਸੁ ਲੇਉ’। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਭਗਤਾਂ, ਸਾਧਾਂ ਨੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਗੁਰਸਿੱਖ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਬਚਨ ਨੂੰ ਨਿਭਾਇਆ। ਅੱਜ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕੁੱਝ ਕੁ ਗਿਣਤੀ ਇਸ ਜੁਗਤ ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਵੀ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ।
2. ਸਤਿਗੁਰ ਸੰਤ: ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਜੋਤਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਜਾਣੂ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੰਤ ਕਿਹਾ। ਜਿਵੇ:
‘ਭਾਗ ਹੋਆ ਗੁਰਿ ਸੰਤੁ ਮਿਲਾਇਆ, ਪ੍ਰਭੁ ਅਬਿਨਾਸੀ ਘਰਿ ਮਹਿ ਪਾਇਆ॥
‘ਹਰਿ ਕਾ ਸੰਤੁ ਮਿਲੈ ਗੁਰ ਸਾਧੂ ਲੈ ਇਸ ਕੀ ਧੂੜਿ ਮੁਖਿ ਲਾਈ॥’ (ਅੰਕ: 667)
ਸਤਿਗੁਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਅਭੇਦ ਹਨ। ਇਹ ਗਿਆਨ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਰਿੜਕਣ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
‘ਸਮੁੰਦ ਸਰੀਰ ਵਿਹੋਲ ਹਮ ਦੇਖਿਆ ਇੱਕ ਵਸਤ ਅਨੂਪ ਦਿਖਾਈ॥ ਗੁਰ ਗੋਬਿੰਦ ਗੋਬਿੰਦ ਗੁਰੂ ਹੈ ਨਾਨਕ ਭੇਦ ਨਾ ਭਾਈ॥’ (ਅੰਕ: 442)
ਇਥੇ ਦੋਵੇਂ ਗੋਬਿੰਦ ਅੱਖਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਵਾਚਕ ਹਨ।
3. ‘ਸੰਤ’ ਅੱਖਰ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਵਾਸਤੇ: ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ: `ਤੇ ਸੰਤ ਭਲੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਹੈ॥ ਜਿਨ ਨਾਹੀ ਚਿੰਤ ਪਰਾਈ ਚੁੱਖਾ॥’ (ਅੰਕ: 588) ਇਹ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਕਰਮ ਜੋਗੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਰਤੀ, ਨਾਮ, ਵੰਡ ਛਕਣ ਵਾਲੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਸੰਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਤੱਤ ਨਿਰੰਜਨੀ ਜੋਤਿ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਜੀਅ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਅਸੀ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਦੀ ਗੱਲ `ਤੇ ਤਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਹਾਕਮ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵੀ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਆਚਰਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜੇ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਤਿ ਗੁਰ ਅਰਪਨ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਫ਼ਰਮਾਨ ਹੈ:
ਮ: ੪Ò ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਜੀਅ ਕੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਪੈ ਕਿ ਪੂਰੈ ਸਤਿਗੁਰ ਭਾਵੈ॥ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਅੰਦਰਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਵਰਤੈ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੋ ਲੋਚੈ ਸੋ ਗੁਰੂ ਖੁਸੀ ਆਵੈ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਆਖੈ ਸੁ ਕਾਰ ਕਮਾਵਨਿ ਸੁ ਜਪੁ ਕਮਾਵਹਿ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਕੀ ਘਾਲ ਸਚਾ ਥਾਇ ਪਾਵੈ॥ ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਹੁਕਮੈ ਜਿ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਪਾਸਹੁ ਕੰਮੁ ਕਰਾਇਆ ਲੋੜੇ ਤਿਸੁ ਗੁਰਸਿਖੁ ਫਿਰਿ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ॥ ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਅਗੈ ਕੋ ਜੀਉ ਲਾਇ ਘਾਲੈ ਤਿਸੁ ਅਗੈ ਗੁਰਸਿਖੁ ਕਾਰ ਕਮਾਵੈ॥ ਜਿ ਠਗੀ ਆਵੈ ਠਗੀ ਉਠਿ ਜਾਇ ਤਿਸੁ ਨੇੜੈ ਗੁਰਸਿਖੁ ਮੂਲਿ ਨ ਆਵੈ॥ ਬ੍ਰਹਮੁ ਬੀਚਾਰੁ ਨਾਨਕੁ ਆਖਿ ਸੁਣਾਵੈ॥ ਜਿ ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਮਨੁ ਮੰਨੇ ਕੰਮੁ ਕਰਾਏ ਸੋ ਜੰਤੁ ਮਹਾ ਦੁਖੁ ਪਾਵੈ॥ 2॥ (ਅੰਕ: 317) ਅਤੇ
‘ਗੁਰੂ ਸਿੱਖ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਹੈ, ਏਕੋ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸ ਚਲਾਇ॥ (ਅੰਕ 444)
ਪਉੜੀ॥ ਧੰਨੁ ਧਨੁ ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਭਗਤ ਜਨਾ ਜੋ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਹਰਿ ਮੁਖਿ ਕਹਤਿਆ॥ ਧਨੁ ਧਨੁ ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਸੰਤ ਜਨਾ ਜੋ ਹਰਿ ਜਸੁ ਸ੍ਰਵਣੀ ਸੁਣਤਿਆ॥ ਧਨੁ ਧਨੁ ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਸਾਧ ਜਨਾ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਇ ਗੁਣੀ ਜਨ ਬਣਤਿਆ॥ ਧਨੁ ਧਨੁ ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਾ ਜੋ ਗੁਰਸਿਖ ਲੈ ਮਨੁ ਜਿਣਤਿਆ॥ ਸਭ ਦੂ ਵਡੇ ਭਾਗ ਗੁਰਸਿਖਾ ਕੇ ਜੋ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਸਿਖ ਪੜਤਿਆ॥ (ਅੰਕ: 649)
ਸਤਿਗੁਰ ਨਿਰੰਜਨੀ ਜੋਤਿ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ। :-
ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੈ ਗਿਆਨ, ਸਤਿਗੁਰ ਹੈ ਪੂਜਾ, ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੀ ਅਵਰ ਨਾ ਦੂਜਾ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਬਚਨ ਬਚਨ ਹੈ ਸਤਿਗੁਰ, ਪਾਧਰ ਮੁਕਤਿ ਜਨਾਵੈਗੋ॥
ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਗਿਆਨ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਆਮ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਸਤਿਗੁਰ, ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰੋਂ, ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵਧਾ ਲਿਆ। ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦਾ ਡਰ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦਾ ਸੀ। 1925 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤਕ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ, ਬਾਣੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਵੀ ਗੁਰੂ ਵਾਲਾ ਗੁਣ ਆਮ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਨਹੀ ਮਿਲਦਾ। 1925 ਤਕ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ, ਮੋਰਚੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਜਿੱਤਾਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ, ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ, ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ। ਕੁੱਝ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਤੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਰੂਪ ਸਤਿਗੁਰ ਦਾ ਵਪਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਨਾ ਸੱਚ ਕਹਿਣ, ਨਾ ਸੱਚ ਸੁਣਨ ਦੀ ਜੁਅਰਤ ਰਹੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦੀ ਹੈ।
ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦਾ ਸਲੋਕ:
“ਫਰੀਦਾ ਰਤੀ ਰਤ ਨਾ ਨਿਕਲੈ ਜੇ ਤਨ ਚੀਰੈ ਕੋਇ॥” (ਅੰਕ: 1380)
ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਰਮਜ਼ ਡੂੰਘੀ ਸੀ ਪਰ ਆਮ ਲੋਕ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿ ਰਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਮੁਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੌਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ:
ਸ਼ਲੋਕ ਮ: ੩Ò ਇਹੁ ਤਨੁ ਸਭੋ ਰਤੁ ਹੈ ਰਤੁ ਬਿਨੁ ਤੰਨੁ ਨ ਹੋਇ॥ ਜੋ ਸਹਿ ਰਤੇ ਆਪਣੈ ਤਿਨ
ਤਨਿ ਲੋਭ ਰਤੁ ਨ ਹੋਇ॥ ਭੈ ਪਇਐ ਤਨੁ ਖੀਣੁ ਹੋਇ ਲੋਭ ਰਤੁ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ॥ ਜਿਉ ਬੈਸੰਤਰਿ ਧਾਤੁ ਸੁਧੁ ਹੋਇ ਤਿਉ ਹਰਿ ਕਾ ਭਉ ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲੁ ਗਵਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਤੇ ਜਨ ਸੋਹਣੇ ਜੋ ਰਤੇ ਹਰਿ ਰੰਗੁ ਲਾਇ Ò੧Ò (ਅੰਕ: 949)
ਸਤਿਗੁਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਇਹ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸੁਧਾਰੋ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਸਕੇ। ਦੂਜੀ ਮਿਸਾਲ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨੁੰ ਸਰਲ ਕਰ ਕੇ ਬੀਮਾਰੀ ਦਸ ਦਿਤੀ ਕਿ ਮਨ ਹਾਥੀ ਕਿਉਂ ਬਣਦਾ ਹੈ?
ਸਲੋਕ॥ ਕਬੀਰ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕੁਰਾ ਰਾਈ ਦਸਵੈ ਭਾਇ॥ ਮਨੁ ਤਉ ਮੈਗਲੁ ਹੋਇ ਰਹਾ ਨਿਕਸਿਆ ਕਿਉ ਕਰਿ ਜਾਇ॥ ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰ ਜੇ ਮਿਲੈ ਤੁਠਾ ਕਰੇ ਪਸਾਉ॥ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਮੋਕਲਾ ਸਹਜੇ ਆਵਉ ਜਾਉ॥ ੧Ò ਮ: ੩Ò ਨਾਨਕ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਅਤਿ ਨੀਕਾ ਨਾਨਾ ਹੋਇ ਸੁ ਜਾਇ॥ ਹਊਮੈ ਮਨੁ ਅਸਥੂਲੁ ਹੈ ਕਿਉ ਕਰਿ ਵਿਚੁ ਦੇ ਜਾਇ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਹਉਮੈ ਗਈ ਜੋਤਿ ਰਹੀ ਸਭ ਆਇ॥ ਇਹ ਜੀਉ ਸਦਾ ਮੁਕਤ ਹੈ ਸਹਜੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ Ò੨Ò
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਬਾਣੀ ਗ਼ਲਤ ਹੈ ਤੇ ਅਸੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਖਣੀ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਕੇ ਸਮਝਾ ਦਿਤਾ। ਜੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਸਤਿਗੁਰ ਵਰਤਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਨਾ ਦੇਣ ਕਿ “ਤੈਨੂੰ ਸੋਧ ਦਿਆਂਗੇ (ਮਾਰ ਦਿਆਂਗੇ। “ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੁੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਬਦਾਲੀ, ਮਨੂੰ, ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖ਼ਾਨ, ਲਖਪਤ, ਜਸਪਤ ਰਾਏ ਵਗੈਰਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਪੱਕ ਹੋਏ। ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਤੋਂ ਸਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ‘ਸਤਿਗੁਰੂ ਗਿਆਨ’ ਵਾਲਾ ਭਰੋਸਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਵਾਉ। ਇਸ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਤੁਸੀ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਜਾਂ ਲੋਕਲ ਕਮੇਟੀਆਂ ਅਧੀਨ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਤੋਂ ਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗੀ। ਵੇਦਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਬਾਲੇ ਦੇ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ (ਜੋ ਬਾਲਾ ਪੈਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ) ਭਗਤ ਮਾਲਾ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਗੁਰਮਤਿ ਤੋਂ ਉਲਟ ਗਿਆਨ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰਮਤਿ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸੰਗਰਾਂਦ ਦਸਮੀ, ਮਸਿਆ, ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਗੈਰਾ ਸਾਡੇ ਪੁਰਬ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਇਥੇ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀਂ, ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਡੇਰਿਆਂ, ਗੁਰਦਵਾਰਿਅਆਂ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ “ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ 17 ਵੀ ਅਸ਼ਟਪਦੀ `ਤੇ ਆ ਕੇ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖੋ”। ਸੋਧਣ ਵਾਲੇ ਵੀਰ ਜ਼ਰਾ ਇਹ ਤਾਂ ਦੱਸਣ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਲਤ ਸਾਖੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਠੀਕ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਹੁਣੇ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਛੁੱਟੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਤਾਕਿ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਵੱਧ ਜਾਵੇ ਤੇ ਲੋਕ ਇਹ ਮੰਨਣ ਲੱਗ ਜਾਣ ਕਿ ਸੱਚਮੁਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਗੁਰਸਿੱਖ ਵੀਰੋ! ਤੁਸੀ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਦੇਖੋ ਕਿ 1469 ਤੋਂ 1708 ਤਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ’ ਦਾ ਦਰਜਾ, ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਨੇ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ। 1708 ਤੋਂ 1830 ਤਕ ਕੋਈ ਵੀ (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼) ਗੁਰਮਤਿ ਵਾਲਾ ਡੇਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡੇਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਕੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਆ ਖੜਾ ਹੋਇਆ।
ਡੇਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਹੁਣ ਤੱਕ “ਧੰਨੇ ਨੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪੱਥਰ `ਚੋਂ ਪਾਇਆ” ਕਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਧੰਨਾ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਧੰਨੇ ਨੇ ਭਗਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ “ਇਹ ਬਿਧਿ ਸੁਣ ਕੇ ਜਾਟਰੋ ਉਠ ਭਗਤੀ ਲਾਗਾ, ਮਿਲੈ ਪਰਤੱਖਿ ਗੁਸਈਆਂ ਧਨਾ ਵਡਭਾਗਾ॥” (ਅੰਕ: 488)
ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਰਾਬਰ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀ ਵੇਖਿਆਂ ਹੈ ਇਸ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀ ਯਾਦ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਿਥੀਆ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਜ਼ੋਰ, ਧੱਕਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪ ਗੱਦੀ ਲਾ ਬੈਠਾ ਸੀ, ਉਸ ਵਕਤ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਵਲ ਭੇਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਕੀ ਸਾਡੇ ਅੱਜ ਦੇ ਡੇਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ‘ਸੰਤ’ ਸਾਡੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੁੰ ਗੁਰਮਤਿ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਸਮਝਦੇ ਹਨ? ਜੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਝਗੜੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਅਨਮਤਾਂ, ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਗੁਰਮੁਖ ਪਿਆਰਿਉ! ਜਿਸ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵੀ ‘ਸਾਰੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਚੰਗੇ ਖੋਜੀਆਂ ਬਰਨਾਡ ਸ਼ਾਅ ਆਦਿ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੁੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਰਹਿਬਰ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਤੁਸੀ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲਿਉ, ਗੰਧਲਾ, ਮੈਲਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਹੰਸ ਬਣ ਕੇ ਸੱਚ ਵਿੱਚੋਂ ਝੂਠ ਨੂੰ ਕੱਢੋ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਟਰ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ‘ਪ੍ਰਤੱਖ ਗੁਰੂ’ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ। ਜੋ ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਅਨਾਜ, ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਗਰਾਹੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਹਊਮੈ ਨੂੰ ਜਨਾਣ ਵਾਸਤੇ (ਡੇਰਿਆਂ ਵਾਲਿਆਂ) ਗੱਦੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕੀ ਇਹ ਗੱਦੀਆਂ Living Eternal Guru ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸੋਭਦਿਆਂ ਹਨ? ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ:
ਸਲੋਕ ਮ: ੧ ॥ ਕੁਲਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਬਾਵਲੇ ਲੈਂਦੇ ਵਡੇ ਨਿਲਜ॥ ਚੂਹਾ ਖਡ ਨ ਮਾਵਈ ਤਿਕਲਿ ਬੰਨੈੑ ਛਜ॥ ਦੇਨਿੑ ਦੁਆਈ ਸੇ ਮਰਹਿ ਜਿਨ ਕਉ ਦੇਨਿ ਸਿ ਜਾਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਪਈ ਕਿਥੈ ਜਾਇ ਸਮਾਹਿ॥ ਫਸਲਿ ਅਹਾੜੀ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਸਾਵਣੀ ਸਚੁ ਨਾਉ॥ ਮੈ ਮਹਦੂਦੁ ਲਿਖਾਇਆ ਖਸਮੈ ਕੈ ਦਰਿ ਜਾਇ॥ ਦੁਨੀਆ ਕੇ ਦਰ ਕੇਤੜੇ ਕੇਤੇ ਆਵਹਿ ਜਾਂਹਿ॥ ਕੇਤੇ ਮੰਗਹਿ ਮੰਗਤੇ ਕੇਤੇ ਮੰਗਿ ਮੰਗਿ ਜਾਹਿ॥ 1੧॥ (ਅੰਕ 1286) ਅਖੋਤੀ ਗੱਦੀਆਂ ਲਾ ਕੇ ਹਾੜੀ, ਸਾਉਣੀ ਅਨਾਜ ਮੰਗ ਕੇ ਲੰਗਰ ਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ? ਹੁਣ ਤੁਸੀ ਆਪ ਦੇਖੋ, ਤੁਸੀ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਸੇ, ਡੇਰਿਆਂ ਤੇ ਭੇਟਾ ਕਰਦੇ, ਹੋ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਪੰਜੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਤਕ (ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ) ਭੇਟਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਡੇਰੇਦਾਰ, ਜੋ ਪਹਿਲੀਆਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਤੁਸੀ ਕਦੇ ਪੰਜੀ ਜਾਂ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਹੈ? (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਕੌਡੀ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਕੇ, ਭਾਵਨਾ ਮੁਤਾਬਕ, ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਡੇਰੇਦਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਧੱਕੇ ਮਾਰ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕਢਵਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਡੇਰੇ ਬਾਰੇ ਗੁਰ ਫੁਰਮਾਨ: “ਡਡਾ ਡੇਰਾ ਇਹ ਨਹੀ ਜਹ ਡੇਰਾ ਤਹੁ ਜਾਣੁ॥ ਉਆ ਡੇਰਾ ਕਾ ਸਜਮੋ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਪਛਾਨੁ॥” (ਅੰਕ 256)
ਪੈਸੇ ਮੰਗ ਕੇ ਜਾਂ ਮਾੜੀ ਕਮਾਈ ਦਾ (ਗੁਰੂ) ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ:
“ਗੁਰ ਪੀਰੁ ਸਦਾਏ ਮੰਗਣ ਜਾਏ ਤਾ ਕਿ ਮੂਲ ਨਾ ਲਗਿਐ ਪਾਇ॥ ਘਾਲਿ ਖਾਇ ਕਿਛਿ ਹੱਥੋ ਦੇ ਨਾਨਕ ਰਾਹ ਪਛਾਣਿਹ ਸੇ॥”
(ਅੰਕ: 1245)
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ, ਗੁਰੂ ਬਰਾਬਰ, ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਸਥਾਨ ਬਣਾਉਣੇ ਗੁਰਮਤਿ ਹੈ ਜਾਂ ਮਸੰਦਾਂ ਵਾਲਾ ਕੰਮ? ਗੁਰ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨਾਲ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਜੱਸ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾਕਿ ਅਪਣਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀ ਡੇਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਏ ਹੋਣ……ਵੱਡੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਰਸੀਆਂ, ਥਿੱਤਾਂ ਵਗ਼ੈਰਾ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ, ਜੋ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਉਲਟ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ, ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਕੱਢਣ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਸੀ:
ਇਹ ਬਾਣੀ ਮਹਾਂ ਪੁਰਖ ਕੀ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਾਸਾ ਹੋਇ॥” (ਮ: ੧, ਅੰਕ: 935)
ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸਤਿ ਸਤਿ ਕਰਿ ਮਾਨਹੁ ਇਉ ਆਤਮ ਰਾਮੈ ਲੀਨਾ ਹੇ। (ਅੰਕ: 1028)
ਜਦੋਂ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ‘ਪ੍ਰਤੱਖ ਗੁਰੂ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਮਿਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਕੀ ਤੁਸੀ 10 ਸਰੂਪ ਇਕੋ ਥਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰ ਕੇ, ਪਾਠ ਕਰਵਾਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ, ਭੋਗ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹੋ? 1919-1920 ਦੇ ਮੋਰਚਿਆਂ ਸਮੇਂ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹੰਤ ਨਰੈਣੂ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਕਤ ਵੀ ਨਰੈਣੂ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸੀ ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਵਰਤਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਹੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਅੱਜ ਨਰੈਣੂ ਵਰਗੇ ਬਹੁਤ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਖ਼ੂਨ ਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੇ ਕੇਸ ਵੀ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਤੇ ਹਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਵਰਤਦਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਊਮੈ ਵਾਲੀ ਮਤਿ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੁੰ ਅੰਦਰੋਂ ਕੱਢ ਦਿਤਾ ਹੈ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਸਿਆਣੇ ਸਿੱਖ ਚਿੰਤਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਵਰਤਣ ਵਾਲਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਸੇ ਕਿ ਨਰੈਣੂ ਵਰਗਿਆਂ ਤੇ ਫ਼ਤਿਹ ਪਾਈ ਜਾਵੇ।
ਗੁਰਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਆਪ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਕਿ ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਠੱਗ ਕੌਣ ਹਨ? ਪਹਿਲਅਾਂ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ, ਸਤਿਗੁਰੂ, ਗੁਰਸਿੱਖ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਕੋ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਹਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ?
ਪਾਠਕੋ ਸਨਿਮਰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਸੁਝਾਅ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਭੇਜਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕ੍ਰਿਪਾਲਤਾ ਕਰਨਾ। ਹਰ ਸੁਝਾਅ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਚਾਰਾਂ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ। ਹਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਲਿਖਤ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਜੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਾ ਖਾਏ ਤਾਂ ਬਖ਼ਸ ਦੇਣਾ।

ਗੁਰਬਖਸ ਸਿੰਘ

ਨਾਮ ਕੋਈ ਗੋਰਖ ਧੰਧਾ ਨਹੀ

ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਤੱਤਗੁਰਮੱਤ ਪਰਿਵਾਰ

ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜਿਤਨੇ ਵੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ ਉਹ ਸਭ ਮਨੁਖ ਦੇ ਹੀ ਦਿਤੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਮਨੁਖ ਦਾ ਦਿਤਾ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਨਾਮ ਦੂਸਰੇ ਦਿਤੇ ਨਾਮ ਨਾਲੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਪਰਮਾਤਮਾਂ ਦੇ ਅਸੰਖ ਨਾਮ ਤਾਂ ਹਨ (ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਅਸੰਖ ਅਗਮ ਹਹਿ ਅਗਮ ਅਗਮ ਹਰਿ ਰਾਇਆ॥ ਮ: 4 …. 1319) ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਨਾਮ ਦੂਸਰੇ ਨਾਮ ਨਾਲੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੂਸਰੇ ਨਾਮ ਦੀ ਖੰਡਨਤਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

1. ਮੁਕੰਦ ਮੁਕੰਦ ਜਪਹੁ ਸੰਸਾਰਾ … … … … … ਰਵਿਦਾਸ-875

2. ਨਾਰਾਇਣ ਕਹਤੇ ਨਰਕਿ ਨਾ ਜਾਹਿ … …. ਮ: 5-868

3. ਰਾਮ ਰਾਮ ਬੋਲਿ ਰਾਮ ਰਾਮ … … … … … …. ਮ: 5 -1182

4. ਭਜਹੁ ਗ+ਬਿੰਦ ਭੂਲਿ ਮਤ ਜਾਹੁ … … … …. ਕਬੀਰ -1159

5. ਅਲਹੁ ਨ ਵਿਸਰੈ ਦਿਲ ਜੀਅ ਪਰਾਨ … …. ਮ: 5-1138

ਪਰਮਾਤਮਾਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀ ਵਸਦਾ, ਬਲਿਕੇ ਸਮੁਚਤਾ ਵਿੱਚ ਵਸਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਮੁਚਤਾ ਦੇ ਦਿਤੇ, ਅਸੰਖ ਨਾਮ, ਤਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾਂ ਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਈ ਖਾਸ ਇੱਕ ਨਾਮ ਪਰਮਾਤਮਾਂ ਦਾ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਇੱਕ ਖਾਸ ਥਾਂ, ਬੋਲੀ ਜਾਂ ਗੁਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਉਸ “ਅਗਮ ਅਗਮ ਹਰਿ ਰਾਇਆ” ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਨਾਮ, ਥਾਂ, ਬੋਲੀ ਜਾਂ ਗੁਣ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਮੀਆਂ ਕਹਿਣ ਵਾਲੀ ਗਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ:-

1. ਤਉ ਕਾਰਣਿ ਸਾਹਿਬਾ ਰੰਗਿ ਰਤੇ॥ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਅਨੇਕਾ ਰੂਪ ਅਨੰਤਾ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਹੀ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਕੇਤੇ॥ (ਮ: 1-358)

ਉਸਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨਾਮ, ਅਨੰਤ ਰੂਪ ਤੇ ਬੇਅੰਤ ਗੁਣ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਮ, ਰੂਪ ਜਾਂ ਇੱਕ ਗੁਣ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾਂ ਉਸਦੀ ਵਡਿਆਈ ਨਹੀਂ ਬਲਿਕੇ ਛੁਟਿਆਈ ਹੋਵੇਗੀ।

2. ਅਲਹੁ ਏਕੁ ਮਸੀਤਿ ਬਸਤੁ ਹੈ ਅਵਰੁ ਮੁਲਕ ਕਿਸੁ ਕੇਰਾ॥ … … ਕਬੀਰ 1349

ਉਹ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਥਾਂ (ਮਸੀਤ, ਮੰਦਰ, ਚਰਚ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ) ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਿਕੇ ਸਭ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਰਮਿਆਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।

3. ਸਭੈ ਘਟਿ ਰਾਮ ਬੋਲੈ ਰਾਮਾ ਬੋਲੈ ਰਾਮ ਬਿਨਾ ਕੋ ਬੋਲੈ ਰੇ॥ (ਨਾਮਦੇਵ-988)

ਸਭਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਉਹੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਬੋਲੀਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ। ਹੁਣ ਉਸ ਬੇਅੰਤ, ਅਥਾਹ, ਤੇ ਅਗਮ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਮ, ਗੁਣ, ਥਾਂ ਜਾਂ ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਉਸਦੀ ਵਡਿਆਈ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਉਸ ਬੇਅੰਤ ਦਾ ਜਾਪ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਹੁਣ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਵੇਖਣਾ ਹੈ ਕਿ “ਨਾਮ” ਅਤੇ “ਜਪਣ” ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀ ਹੈ?

1. ਸਤਸੰਗਤਿ ਕੈਸੀ ਜਾਣੀਐ ਜਿਥੇ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੀਐ॥ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਹੁਕਮੁ ਹੈ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਬੁਝਾਇ ਜੀਉ॥ (ਮ: 1-72). ਇਥੇ ਨਾਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ “ਹੁਕਮ” ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੇ ਸੂਝ ਬਖਸ਼ ਕੇ ਸਮਝਾ ਦਿਤਾ ਕਿ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ) ਨਾਮ (ਉਸਦਾ) “ਹੁਕਮ” ਹੈ।

2. ਪ੍ਰੇਮ ਪਦਾਰਥੁ ਨਾਮੁ ਹੈ ਭਾਈ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਬਿਨਾਸੁ॥ (ਮ: 5-639)

ਇਥੇ ਨਾਮ ਨੂੰ “ਪ੍ਰੇਮ” ਆਖਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਮਨੁਖ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਪਰਮਾਤਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ (ਨਾਮ ਧਨ) ਹੈ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਮਾਇਆ ਦਾ ਮੋਹ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

3. ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਾਣੀ ਨਾਮੁ ਹੈ ਨਾਮੁ ਰਿਦੈ ਵਸਾਈ॥ ਮਤਿ ਪੰਖੇਰੂ ਵਸਿ ਹੋਇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਧਿਆਈ॥ (1239)

ਜਿਸਦੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪੈ ਜਾਵੇ (ਮਿਲਾਪ ਹੋ ਜਾਵੇ) ਉਹ ਗੁਰਮੁਖ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦੀ ਉਚਾਰੀ ਬਾਣੀ (ਉਪਦੇਸ਼, ਗਿਆਨ) ਨਾਮ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਚਲਿਆਂ ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ ਉਡਦੀ ਮਤ ਨੂੰ ਵਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

4. ਸਤਸੰਗਤਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ਜਿਥਹੁ ਹਰਿ ਪਾਇਆ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਘਟਿ ਚਾਨਣਾ ਆਨ੍ਹੇਰ ਗਵਾਇਆ॥ (1244)

ਸਤ = ਪਰਮਾਤਮਾ ਜਾਂ ਗੁਰੂ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਹੈ, ਤੇ ਸੰਗਤ = ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਲ ਜਾਂ ਸਾਂਝ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਗੁਰੂ) ਨਾਲ ਮੇਲ (ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਚਲਣਾ) ਹੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਨਾਮ (ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ) ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਲ (ਸਤਸੰਗਤਿ) ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ।

5. ਗੁਰ ਗਿਆਨੁ ਪਦਾਰਥੁ ਨਾਮੁ ਹੈ ਹਰਿ ਨਾਮੋ ਦੇਇ ਦ੍ਰਿੜਾਇ॥ ਜਿਸੁ ਪਰਾਪਤਿ ਸੋ ਲਹੈ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਲਾਗੈ ਆਇ॥ (ਮ: 4-759)

ਇਥੇ ਨਾਮ ਨੂੰ “ਗਿਆਨ” ਆਖਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਗਿਆਨ (ਸ਼ਬਦ, ਉਪਦੇਸ਼, ਹੁਕਮ, ਮਤ, ਸਿਖਿਆ, ਬਾਣੀ) ਹੀ ਨਾਮ ਹੈ, ਤੇ ਗੁਰੂ, ਇਹੀ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨੀ ਲਗਣ ਦਾ ਭਾਵ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਤੇ ਚਲਣ ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ। ਓਪਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਭਾਵੇਂ ਪੰਜ ਵਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ (ਗੁਰਸ਼ਬਦ, ਗੁਰਮਤ, ਗੁਰਗਿਆਨ, ਗੁਰੳਪਦੇਸ਼, ਗੁਰਸਿਖਿਆ, ਗੁਰਬਚਨ, ਆਦਿਕ) ਹੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਹੁਕਮ, ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਲ ਪਿਆਰ, ਰੱਬੀ ਗੁਣ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦਾ ਗਿਆਨ, ਇਹਨਾ ਸਭਨਾ ਦੀ ਸੂਝ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ (ਗੁਰੂ) ਹੀ ਨਾਮ ਹੈ। ਜਿਨੀ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨੀ ਪਾਇਅ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ॥ ਅੰਤਰਿ ਹਰਿ ਰਸੁ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਚੂਕਾ ਮਨਿ ਅਭਿਮਾਨੁ॥ (26) ਭਾਵ: ਜਿਨਾ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰ (ਸਚੇ ਗਿਆਨ) ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਹੈ (ਸਤਿਗੁਰ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਹੈ) ਉਹਨਾ ਨੇ ਹੀ ਸਭ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹਨਾ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਰਸ (ਉਪਦੇਸ਼) ਰਚ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਹੰਕਾਰ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਥਾਇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਰ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦਿਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਉ ਹੁਣ, ਜਪਣ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਵੇਖ ਲਈਏ। ਗੁਰ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ:-

1. ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਜਪਹੁ ਮਨ ਮੇਰੇ। ਹੋਵਹੁ ਚਾਕਰ ਸਾਚੇ ਕੇਰੇ॥ (ਮ: 1-728) ਸਮੂਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਜਪਿਆ ਨਹੀਂ, ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਪੜੀ ਹੀ ਨਹੀ ਜਾਣਾ, ਉਸਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਮਨ ਵਸਾਉਣਾ ਹੀ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੈ।

2. ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਨ ਜਪਿ ਜਾਂਉ ਕੁਰਬਾਨੁ। ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪਰਮੇਸੁਰੁ ਤਾ ਕਾ ਹਿਰਦੈ ਧਰਿ ਮਨ ਧਿਆਨੁ॥ (ਮ: 5-827) ਹਰੀ ਦੇ ਚਰਨ ਗੁਰ ਸਿਖਿਆ ਹਨ ਤੇ ਗੁਰ ਸਿਖਿਆ ਨੂੰ ਜਪਿਆ ਨਹੀ ਬਲਿਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੀ ਉਸਦੀ ਸਿਖਿਆ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਬੁਝ ਕੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਵਸਾਉਣਾ ਹੈ।

3. ਜਪਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ਗੋਵਿੰਦ ਕੀ ਬਾਣੀ। ਸਾਧੂ ਜਨ ਰਾਮੁ ਰਸਨ ਵਖਾਣੀ॥ (192) ਗੋਬਿੰਦ ਦੀ ਬਾਣੀ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਨੂੰ ਜਪਿਆ ਨਹੀ ਬਲਿਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

4. ਜਾ ਕੈ ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਸਮ ਕਰਿ ਜਾਪੈ॥ ਤਾ ਕਉ ਕਾੜਾ ਕਹਾ ਬਿਆਪੈ॥ (186) ਇਥੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਜਾਨਣਾ ਹੈ, ਜਪਣਾ ਨਹੀ।

5. ਸਚਾ ਉਪਦੇਸੁ ਹਰਿ ਜਾਪਣਾ ਹਰਿ ਸਿਉ ਬਣਿ ਆਈ। (ਮ: 3-1087) ਸਚੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਪਿਆ ਨਹੀ। ਗੁਰਪ੍ਰਮਾਣ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਪਣ ਦੇ ਅਰਥ ਜਾਨਣਾ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਹੁਣ ਜੇ ਨਾਮ ਦੇ ਅਰਥ “ਗੁਰਬਾਣੀ “ਹਨ ਤੇ ਜਪਣ ਦੇ ਅਰਥ “ਜਾਨਣਾਂ “ਹਨ ਤਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਂ “ਨਾਮ ਜਪਣ” ਦੇ ਅਰਥ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਜਾਨਣਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਗਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਰੱਟਣ ਨਾਲ ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਉਤਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਸ਼ੁਭ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ (ਪੜਨੀ, ਵਿਚਾਰਨੀ ਤੇ ਮਨ ਵਸਾਉਣੀ) ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਹੀ ਨਿਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਹੈ, ਗੁਰ ਫੁਰਮਾਨ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ

ਗੁਰਬਾਣੀ (ਗੁਰੂ) ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ (ਸਾਂਝ) ਪੈਣਾ ਹੈ:-

ਗੁਰਮਤੀ ਭਉ ਊਪਜੈ ਭਾਈ ਭਉ ਕਰਣੀ ਸਚੁ ਸਾਰੁ॥ ਪ੍ਰੇਮ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਈਐ ਭਾਈ ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਆਧਾਰੁ॥ (ਮ: 3 …. . 638)।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਹੁਕਮ ਦੀ ਸੂਝ (ਜਾਣ ਪਛਾਣ) ਹੋਵੇਗੀ।

ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਹੁਕਮੁ ਨ ਬੂਝੀਐ ਪਿਆਰੇ ਸਾਚੇ ਸਾਚਾ ਤਾਣੁ॥ (ਮ: 1 … 636)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ) ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਵੇਗੀ।

ਏ ਮਨ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣਿ ਪਾਇਹਿ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ॥ (ਮ: 3 … 851)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ।

ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਗਿਆਨੁ ਨ ਹੋਵਈ ਨਾ ਸੁਖ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥ (ਮ: 3 … 650)

ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੱਤ, (ਸਿਖਿਆ, ਉਪਦੇਸ਼, ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਹੁਕਮ) ਤੇ ਚਲ ਕੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮੇਲ (ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ) ਸੰਭਵ ਨਹੀ ਹੈ। ਗੁਰ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪਾਇਆ, ਉਹਨਾ ਕਿਹੜਾ ਨਾਮ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਜਪਿਆ?

1. ਜਾਇ ਪੁਛਹੁ ਸੋਹਾਗਣੀ ਤੁਸੀ ਰਾਵਿਆ ਕਿਨੀ ਗੁਣੀ॥ (ਮ: 1, 17) ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਹਾਗਣਿ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ: ਸੋਹਾਗਣਾਂ ਨੂੰ ਪੁਛ ਵੇਖੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਾਇਆ? ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਇਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ:-

ਸਹਜਿ ਸੰਤੋਖਿ ਸੀਗਾਰੀਆ ਮਿਠਾ ਬੋਲਣੀ॥ ਪਿਰੁ ਰਿਸਾਲੂ ਤਾ ਮਿਲੈ ਜਾ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਸੁਣੀ॥ ਇਥੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਮ ਨੂੰ ਜਪਣ ਦੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਦਾ ਵਰਨਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਪਿਛੇ ਵੇਖ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸਮੁਚਤਾ ਨਾਮ ਹੈ ਤੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾਂ ਹੀ ਨਾਮ ਜਪਣਾਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਕੀਤੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਨਾਮ ਜਪਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰਸਿਖਿਆ ਤੇ ਚਲ ਕੇ ਸਹਜ, ਗੁਣਾਂ ਤੇ ਮਿਠੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਮੇਲ (ਨਾਮ) ਹਾਸਲ ਹੋ ਗਿਆ।

2. ਕਵਣੁ ਸੁ ਅਖਰੁ ਕਵਣੁ ਗੁਨ ਕਵਣੁ ਸੁ ਮਣੀਆ ਮੰਤੁ॥ ਕਵਣੁ ਸੁ ਵੇਸੋ ਹਉ ਕਰੀ ਜਿਤੁ ਵਸਿ ਆਵੈ ਕੰਤੁ॥ (ਫਰੀਦ … 1384)

ਇਥੇ ਫੇਰ ਸਵਾਲ ਸਿਧਾ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ:- ਕਿਹੜੇ ਅਖਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਾਂ? ਕਿਹੜੇ ਗੁਨ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਾਂ? ਕਿਹੜੇ ਮੰਤ੍ਰ ਨੂੰ ਜਪਾਂ? ਕਿਹੜੇ ਵੇਸ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਾਂ? ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋ ਜਾਵੇ? ਅਗਰ ਕਿਸੇ ਮੰਤ੍ਰ ਦੇ ਜਾਪ ਨਾਲ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਥੇ ਅਵੱਸ਼ ਉਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਣਾ ਸੀ ਪਰ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:-

ਨਿਵਣੁ ਸੁ ਅਖਰੁ ਖਵਣੁ ਗੁਣੁ ਜਿਹਬਾ ਮਣੀਆ ਮੰਤੁ॥ ਏ ਤ੍ਰੈ ਭੈਣੇ ਵੇਸ ਕਰਿ ਤਾ ਵਸਿ ਆਵੀ ਕੰਤੁ॥

ਨਿਮਰਤਾ ਨੂੰ ਅਖਰ ਬਣਾ, ਖਿਮਾ ਦਾ ਗੁਣ ਧਾਰਨ ਕਰ, ਅਤੇ ਮਿਠ ਬੋਲਣ ਨੂੰ ਮੰਤ੍ਰ ਬਣਾ। ਇਹਨਾਂ ਤਿਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵੇਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਮੇਲ (ਨਾਮ) ਹਾਸਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਥੇ ਫੇਰ ਕਿਸੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਦੀ ਗਲ ਨਹੀਂ ਕੇਵਲ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦਾ ਹੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸਮੁਚਤਾ ਹੀ ਨਾਮ ਹੈ।

3. ਕਵਨ ਰੂਪੁ ਤੇਰਾ ਅਰਾਧਉ॥ (ਤੇਰੇ ਕਿਹੜੇ ਰੂਪ ਦੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਾਂ?)

ਕਵਨ ਜੋਗ ਕਾਇਆ ਲੇ ਸਾਧਉ॥ (ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਾਧਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਕਰਾਂ?)

ਕਵਨ ਗੁਨੁ ਜੋ ਤੁਝੁ ਲੈ ਗਾਵਉ॥ (ਕਿਹੜਾ ਗੁਣ ਗਾ ਕੇ ਤੇਰਾ ਜਸ ਕਰਾਂ?)

ਕਵਨ ਬੋਲ ਪਾਰਬ੍ਰਹਿਮ ਰੀਝਾਵਉ॥ (ਕਿਹੜੇ ਬੋਲਾਂ ਨਾਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਰਿਝਾਵਾਂ?)

ਕਵਨ ਸੁ ਪੂਜਾ ਤੇਰੀ ਕਰਉ॥ (ਤੇਰੀ ਪੂਜਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰਾਂ?)

ਕਵਨ ਸੁ ਬਿਧਿ ਜਿਤੁ ਭਵਜਲ ਤਰਉ॥ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਭਵਜਲ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਤਰਾਂ?)

ਕਵਨ ਸੁ ਤਪੁ ਜਿਤੁ ਤਪੀਆ ਹੋਇ॥ (ਕਿਹੜੇ ਤਪ ਨਾਲ ਤੇਰਾ ਤਪੀਆ ਬਣਾਂ?)

ਕਵਨ ਸੁ ਨਾਮੁ ਹਉਮੈ ਮਲੁ ਖੋਇ॥ (ਕਿਹੜੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਹਉਮੈ ਦੀ ਮੈਲ ਦੂਰ ਹੋਵੇ?)

ਇਹਨਾਂ ਅਠਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕੇਵਲ ਦੋ ਪੰਗਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਗੁਣ ਪੂਜਾ ਗਿਆਨ ਧਿਆਨ ਨਾਨਕ ਸਗਲ ਘਾਲਿ॥ ਜਿਸੁ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੇ ਦਇਆਲਿ॥ (ਮ: 5-186)

ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪੂਜਾ ਬਣਾ, ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਬਣਾ, ਕੇਵਲ ਇਹੀ ਘਾਲਣਾਂ ਘਾਲਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣੇਂਗਾ ਤੇ ੳਹਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਥੇ ਫੇਰ ਕਿਸੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀ ਪਰ ਗੁਣਾਂ ਤੇ ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ (ਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ) ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਮਤ ਵਿੱਚ ਇਹੀ (ਗੁਣ, ਗਿਆਨ) ਨਾਮ ਹਨ।

4. ਕਿਸੁ ਹਉ ਸੇਵੀ ਕਿਆ ਜਪੁ ਕਰੀ ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਛਉ ਜਾਇ॥ (ਮ: 3-34)

ਅਗਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜਾਂ ਨਾਮ ਜਪਣਾਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਵਰਨਨ ਹੋਣਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਪਰ ਐਸਾ ਨਹੀ ਹੋਇਆ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰ ਕੋਲੋਂ ਇਹ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਮੈ ਕਿਸਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂ ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਜਾਪ ਕਰਾਂ? ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫੁਰਮਾਨ ਹੋਇਆ: -

ਸਤਿਗੁਰ ਕਾ ਭਾਣਾ ਮੰਨਿ ਲਈ ਵਿਚੋਂ ਆਪੁ ਗਵਾਇ॥ ਏਹਾ ਸੇਵਾ ਚਾਕਰੀ ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ “ਹੁਕਮ ਰਜਾਈ” ਚਲਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ, “ਨਾਮ” ਹੁਕਮ ਹੈ, ਤੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚਲ ਕੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੀ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ ਜੋ ਕੋਈ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਨਹੀ ਹੈ।

5. ਸਤਿਗੁਰੁ ਬੋਹਿਥੁ ਹਰਿ ਨਾਵ ਹੈ ਕਿਤੁ ਬਿਧਿ ਚੜਿਆ ਜਾਇ॥ (ਮ: 4-40)

ਸਤਿਗੁਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਚੜਿਆ ਜਾਇ? ਅਗਰ ਇਸ ਨਾਮ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਜਾਪ (ਦੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡ) ਨਾਲ ਚੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅਵੱਸ਼ ਉਸ ਨਾਮ ਅਤੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦਾ ਵਰਨਨ ਹੋਣਾਂ ਸੀ ਪਰ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ:-

ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਜੋ ਚਲੈ ਵਿਚਿ ਬੋਹਿਥ ਬੈਠਾ ਆਇ॥

ਜੋ ਮਨੁਖ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਹੁਕਮ (ਸ਼ਬਦ, ਸਿਖਿਆ, ਮਤ, ਗਿਆਨ) ਤੇ ਤੁਰਦਾ ਹੈ ਉਹੀ ਨਾਮ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। “ਹੁਕਮ” ਨਾਮ ਹੈ ਤੇ “ਹੁਕਮ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ” ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਰਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਕੁ ਗੁਰਫੁਰਮਾਨ ਹੋਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ।

1. ਰਸਨਾ ਨਾਮੁ ਸਭੁ ਕੋਈ ਕਹੈ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਤਾ ਨਾਮੁ ਲਹੈ॥ (ਮ: 3-1265) ਰਸਨਾਂ ਨਾਲ ਨਾਮ ਤਾਂ ਸਭ ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਪੈਣ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਰਨ ਪੈਣਾਂ ਹੀ “ਹੁਕਮ ਰਜਾਈਂ” ਚਲਣਾਂ ਹੈ ਤੇ ਇਹੀ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਪੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ, (ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਚਲੇ ਬਿਨਾ) ਕਿਸੇ ਨਾਮ ਦਾ ਰਸਨਾ ਨਾਲ ਰਟਣ ਨਿਸਫਲ ਹੈ।

2. ਰਾਮੁ ਰਾਮੁ ਕਰਤਾ ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਿਰੈ ਰਾਮੁ ਨ ਪਾਇਆ ਜਾਇ॥ (ਮ: 3-555)

ਜੇ ਰਾਮ (ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇੱਕ ਨਾਮ) ਦੇ ਜਪਣ ਨਾਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਜਗਤ ਕਰਿ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਹੀ ਮਿਲਦਾ। ਏਸੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਚਲਕੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ- ਕੀਮਤਿ ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਈਆ ਕਿਤੈ ਨ ਲਇਆ ਜਾਇ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਭੇਦਿਅ ਇਨ ਬਿਧਿ ਵਸਿਆ ਮਨਿ ਆਇ॥ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਬਦ (ਹੁਕਮ) ਤੇ ਚਲਿਆਂ ਹੀ ਨਾਮ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵਸਣਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ “ਹੁਕਮ” ਹੀ “ਨਾਮ” ਹੈ।

3. ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ ਸਭੁ ਕੋਈ ਲੇਤੁ ਹੈ ਜੇਤੀ ਆਵਣ ਜਾਣੀ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ ਹੋਰ ਮਨਮੁਖਿ ਫਿਰੈ ਇਆਣੀ॥ (ਮ: 1-422) ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਲੈਣ ਦਾ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਦੀ ਸੂਝ, ਤੇਰੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨੂੰ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਹੋਰ (ਮਨਮੁਖ) ਅੇਵੇਂ ਭਟਕਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ।

4. ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਕਿਨੈ ਵਿਰਲੈ ਜਾਤਾ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਪਛਾਤਾ॥ (127)

ਹਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੇ ਨੂੰ ਹੀ ਪਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਮ ਦੀ ਸੂਝ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ (ਮਤ, ਗਿਆਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੁਕਮ, ਬਚਨ) ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਹੀ ਨਾਮ ਹੈ ਤੇ ਸਿਖਿਆ ਤੇ ਚਲਣਾਂ ਹੀ ਨਾਮ ਜਪਣਾਂ ਜਾਂ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨਾ ਹੈ।

5. ਕਾਹੂ ਬੋਲ ਨ ਪਹੁਚਤ ਪ੍ਰਾਨੀ॥ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਪ੍ਰਭ ਨਿਰਬਾਨੀ॥ (ਮ: 5-287)

ਮਨੁਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੋਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਹੀ ਪਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਫਿਰ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਜਪਿਆ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਜਾਂ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਗੁਰੂ ਸੂਚਤ ਕਰਦਾ ਹੈ:-

1. ਅੰਤਰਿ ਗਿਆਨ ਨ ਆਇਉ, ਜਿਤੁ ਕਿਛੁ ਸੋਝੀ ਪਾਇ॥ ਵਿਣੁ ਡਿਠਾ ਕਿਆ ਸਾਲਾਹੀਐ ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਸਬਦੁ ਪਛਾਣੀਐ ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥ (ਮ: 3-646)

ਜਿਸ ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੁਛ ਸੂਝ ਪੈਣੀ ਸੀ, ਉਹ ਤਾਂ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਫਿਰ ਜਿਸ ਹਰੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਉਸਦੀ ਉਸਤਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕੇ? ਅਗਿਆਨੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਹੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਬਦ (ਗੁਰਬਾਣੀ, ਗੁਰਸਿਖਿਆ, ਗੁਰਮਤ, ਗੁਰਗਿਆਨ, ਗੁਰਬਚਨ) ਨੂੰ ਪਛਾਣੀਏ (ਭਾਵ ਗੁਰਉਪਦੇਸ਼ ਤੇ ਚਲੀਏ) ਤਾਂ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆ ਵਸਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਸਿਖਿਆ ਹੀ ਨਾਮ ਹੈ।

2. ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਦੀਖਿਆ ਕੈਸੇ ਗਿਆਨੁ॥ ਬਿਨੁ ਪੇਖੇ ਕਹੁ ਕੈਸੋ ਧਿਆਨੁ॥ (1140)

ਗੁਰੂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ (ਗਿਆਨ) ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੂਝ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕਦੀ। ਹਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖੇ ਬਿਨਾ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਗੁਰਗਿਆਨ ਨੂੰ ਮਨ ਵਸਾਉਣਾ ਹੀ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।

1. ਸਹ ਦੇਖੇ ਬਿਨੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਊਪਜੈ ਅੰਧਾ ਕਿਆ ਕਰੇਇ॥ ਨਾਨਕ ਜਿਨਿ ਅਖੀ ਲ਼ੀਤੀਆ ਸੋਈ ਸਚਾ ਦੇਇ॥ (ਮ: 3-83)

ਪਤੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵੇਖੇ ਬਿਨਾ (ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਜਾਣੇ ਬਿਨਾ) ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੀਤ ਨਹੀ ਪੈ ਸਕਦੀ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਲੈ ਲਈਆਂ (ਭਾਵ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਰਖਿਆ) ਉਹੀ ਅਖਾਂ ਦੇਵੇਗਾ (ਭਾਵ ਗਿਆਨ ਦੇਵੇਗਾ) ਸੋ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵੇਖੇ ਬਿਨਾ (ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣੇ ਬਿਨਾ) ਨਾਂ ਉਸਦੀ ਉਸਤਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਨਾਂ ਹੀ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨਾਂ ਹੀ ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੀਤ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਜਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ:-

1. ਸਬਦੇ ਹੀ ਨਾਉ ਉਪਜੈ ਸਬਦੇ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਇਆ॥ (ਮ: 3-643)

2. ਮੋਲਿ ਕਿਤਹੀ ਨਾਮੁ ਪਾਈਐ ਨਾਹੀ ਨਾਮੁ ਪਾਈਐ ਗੁਰ ਬੀਚਾਰਾ॥ (754)

3. ਮਨ ਮੇਰੇ ਗੁਰਸਬਦੀ ਹਰਿ ਪਾਇਆ ਜਾਇ॥ (ਮ: 3-600)

4. ਸਾਚੁ ਨਾਮੁ ਗੁਰਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਿ॥ (ਮ: 1-355)

5. ਸਚਾ ਉਪਦੇਸੁ ਹਰਿ ਜਾਪਣਾ ਹਰਿ ਸਿਉ ਬਣਿ ਆਈ॥ (ਮ: 3-1087)

ਗੁਰਸਬਦਿ (ਗੁਰਗਿਆਨ, ਗੁਰਮਤਿ, ਗੁਰਬਾਣੀ, ਗੁਰਸਿਖਿਆ, ਗੁਰਉਪਦੇਸ) ਬਿਨਾ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਸਬਦ ਹੀ ਨਾਮ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰਸਬਦ ਤੇ ਚਲਣਾਂ ਹੀ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜਾਂ ਨਾਮ ਜਪਣਾਂ ਹੈ। ਬੇਅੰਤ ਗੁਰਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ:-

1. ਜਿਨਿ ਸਬਦਿ ਗੁਰੂ ਸੁਣਿ ਮੰਨਿਆ ਤਿਨ ਮਨ ਧਿਆਇਆ ਹਰਿ ਸੋਇ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਭਗਤੀ ਰਤਿਆ ਮਨੁ ਤਨੁ ਨਿਰਮਲ ਹੋਇ॥ (ਮ: 3-27)

ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ (ਭਾਵ ਉਸਤੇ ਚਲਦੇ ਹਨ) ਉਹੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹਰਿ ਨਾਮ ਧਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਏਸੇ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਦਿਨ ਰਤਿਆਂ ਮਨ ਤਨ ਨਿਰਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਗੁਰਸਬਦੀ ਮਨਿ ਨਾਮੁ ਨਿਵਾਸੁ॥ ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਭਾਂਡਾ ਜਿਸੁ ਸਬਦ ਪਿਆਸ॥ (ਮ: 3-158)

ਗੁਰਸਬਦ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੋਣਾਂ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ ਉਹ ਸੱਚਾ ਭਾਂਡਾ (ਸਰੀਰ) ਹੈ ਜਿਸ ਅੰਦਰਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਬਦ (ਸਿਖਿਆ, ਗਿਆਨ)) ਦੀ ਪਿਆਸ ਹੈ।

3. ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਇ॥ ਵਡਿਭਾਗੀ ਹਰਿ ਪਾਵੈ ਸੋਇ॥ (ਮ: 3-1175) ਗੁਰਮਤ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਮਕਿਨ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਡੇ ਭਾਗਾਂ (ਉਦਮ ਕਰਨ) ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੀ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰਪਰਮਾਣਾਂ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜਾਂ ਨਾਮ ਜਪਣਾਂ ਕੋਈ ਗੋਰਖ ਧੰਧਾ ਨਹੀ ਬਲਿਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਚਲ ਕੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੈ। ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ, ਚੌਂਕੜਾ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਮ ਦੇ ਜਪਣ ਜਾਂ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਅੰਕਤ ਨਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ।

ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ,

ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ (ਯੂ. ਕੇ)

Very good artical on Jealousy, Please do read it "JEALOUSY – A DISEASE"

JEALOUSY – A DISEASE

Introduction
We all are aware that eternal happiness and health prevail as long as a balance is maintained between the body and mind; this is as per the laws of nature, which is the ‘Will of God’. Physically when any external germ enters our body system, disease results; likewise, our hostile reaction towards other people, creates an environment that leads to an imbalance in the blood flow with chemical reactions in our minds, making us weak, impatient and unhappy. Thus, the environment around us gets disturbed. As a result, when we, with a chemically disturbed mind (dubious and deceitful thoughts) interact with a healthy and cheerful person, we turn that person into a sad, diseased and depressed individual. Our demeanor and behavior is such that it diffuses the illuminated mind and face of other person or we make an effort to create an unhealthy environment. Therefore, only those people who are bright and illuminated themselves (are true living beings of true divine knowledge, i.e. ‘will of God’) have the capacity to ignite even a sad and depressed person. On the other hand, people who are drooped down, make it more difficult for the other person whom they encounter. Hence, instead of developing themselves through self-encouragement (by putting the oil of hope and light in their lamps) these people rather drain away the oil (hope and light) from other glowing lamps (happy person).

In addition, many times, while being hale and hearty and physically fit, we eat in excess or we eat unnecessary things inviting diseases and making ourselves ill. Similarly, while being in internal bliss and mental peace, we feed our inner being (conscience) with unnecessary news and views, thoughts and criticism, which make us restless and then contributes to our physically illness. All this does not happen on its own, rather it happens because of us not being aware of our state of mind, habit and thought, not being aware of our potential, values and purpose of existence.

To understand the disease of jealousy, we need to clarify the difference between ‘habits’ and ‘nature’. ‘Habits’ are formed over the years and can be rectified. When our wishes and dreams are fulfilled, they shape up to become our habits. Since childhood, if we obtain whatever we wish and seek for, it becomes part of our disposition, which further develops into a habit.
‘Nature’ is related to the permanent laws of the nature, i.e. this ecological system that is functioning within constant laws defined by the creator, every action in this creation is governed by physical & chemical laws. Through gurbani, we understand that the word ‘nature’ as ‘kudrat’ / ‘power’, as explained in the following verse, page 3 of Guru Granth Sahib:

(Kudrat kavan kahan vichar)
How can Your Creative Potency be described?

Meaning that we cannot describe the power of the Almighty. And further also as in the verse on page 702 of Guru Granth Sahib,
(ta ki keemat kahan na jaee kudrat kavan hamari)

What is my status to judge your infinite powers?
Thus we understand that we are nowhere near and have no strength vis-à-vis the powerful natural laws of the God. If we consider that we are drop in the ocean, then the drop is infinitesimally small as compared to the ocean and has no capacity to judge the various dimensions of the ocean.
Also when we usually talk in vernacular language like ‘meri ki panyan’, ‘mere vas ki hai’ & ‘mein ki karan joga haan’; this clearly shows that nothing is under my control and I cannot go against God’s laws which is again understood from the following verse, page 736 of Guru Granth Sahib :

(mere har jeo sab ko tere vas)
O my Dear Lord, everything is in your power, i.e. your laws of nature govern the function of this universe.

(asaa jor naahee jae kish kar hum saakeh jio bhavae tivae bukhas)
I have no power to change the laws of nature & I am humble and blessed by living and abiding by the laws of your nature.

The other meaning of nature (kudrat) is the creation of the universe itself. Whenever we are talking about the existence of the sun, stars, moon, the rain, the sea, the gardens with beautiful flowers, we are talking about the above said nature ‘kudrat’, the creation all around.

Interestingly our habits are not natural; i.e. there is very little and hairline difference between our ‘habits’ and ‘nature’. We have to understand this difference and use it to our benefit to develop ourselves qualitatively and improve our habits. A human being is considered a micro unit of God thereby showing that we all are an extended part of God, the creator, just like a drop of water in the ocean. A drop of water has all the qualities as that of the whole ocean, so if chemically analyzed, water will always be composed of two atoms of hydrogen and one atom of oxygen no matter where it is found or flows.
Similarly when we search our inner self (conscience) we will realize that by being the micro unit of God we all have Godly attributes and qualities inside us and at our core we want to do good deeds. Many times because of our bad habits we feel as though we don’t want to do good deeds, but sometimes unconsciously & spontaneously we help others. Then later we realize how we performed a good deed although we never intended to do so. Sometimes we maintain feelings of hatred for some specific people and look forward for a chance to take revenge; yet when an opportunity comes we do not do anything bad for that person. We do not speak badly about him with low esteem words, nor abuse or insult him. We also express surprise at our naturally and spontaneously done good deed by saying, “I don’t know what happened to me at that moment. I never wanted to pardon him, yet somehow I did not say anything to him”. Now we have to understand, why we get this inner conscience feeling of ‘not to abuse our enemy even if we are given a chance to do so’. This is because of our inbuilt Godly attributes, which is called ‘nature’ or natural habit, i.e. since we the creation are born out of the creator & the creator is ‘divine and pure’, therefore we do harbor divine nature and characters that reflect the creator.
Being ignorant and unaware, many people dupe themselves by calling their own habits as nature, but we now know that habits are our own production and we can definitely control them as explained in Bhai Gurdaas Ji’s bani:

(charan saran gur eak painda jae chal)
If I live the laws of nature, I follow the characteristics of the nature,

(satgur kot panda agae hoi laet hai)
The laws of nature guide me further ahead as for how to live creatively.

This verse of gurbani explains that it is for sure that the first step be initiated by the person himself/herself otherwise the doors of God’s grace and blessings remain closed. Now the question stands, how do we change our habits?

To change our habits, we really have to tussle and struggle within ourselves and to become aware of which habit is bad or good and if it is necessary. We should analyze and decide in the beginning which of our habits can be used for our betterment and the welfare of others and which habits can be disastrous or harmful to others and us. We have to maintain and encourage our good habits and leave our bad ones. The only reason for our spontaneous wrong doings is that we are not conscious of the ill implications of our bad habit because of which both mental and physical decay begins and serves as a natural poison. This way we die slowly and slowly through slow poison given by our own self.

The main theme of this underwritten article is about “jealousy as a deadly mental disease”. People who get envious because they ignore bad habits are not aware of its harmful and evil effects on themselves and others. Then why is it the case that some ignore these bad habits? There can be many reasons but lets discuss here below the common reasons of jealousy, its symptoms, losses and then remedies.

Characteristics of people who get jealous are, (reasons for jealousy)

1. Those who are devoid of self-respect (self-esteem).
2. Those who have some inferiority complex in any corner of their mind.
3. Those who think they have less money and materialistic things than others.
4. Those who think that God is more gracious on others and happiness does not stay with them.
5. Those who are unsuccessful due to their own drawbacks but doubt on the success of others.
6. Those who profess that their doings are right while others are wrong.
7. Those who keep nurturing their false ego.
8. Those who are ignorant of the natural law of the system that behind anybody’s success there is an endless and ceaseless effort of days / nights.
9. Those who do not know that God is impartial.
10. Those who identify themselves as “Aapas ko deeragh kar jaane auran koi lag maat”, which means that those people who only consider themselves and their achievements as great and achievements of others as most trivial.
11. Those who neither want to learn anything nor want to change themselves because they think that they know everything
12. Those who are not aware that God’s Law prevails the same everywhere and that God helps those who help themselves.
13. Those who do not know that “ Jeha beeje so loone” (as you sow, so shall you reap) which means that our successes and failures are the result of our own deeds.

When a third person comes in between a cordial relationship of two people, then one of the two becomes jealous of the third new person.

Furthermore in order to obtain acceptance in society, some people whether they know how to do anything constructive or not, keep on collecting news, develop jealousy and do many other ill acts for and about other people and then narrate them to other people with great interest. With the passing of time, this becomes part of their habit and the worm of jealousy makes them do this futile work meticulously. Their mind remains restless and they pass on this contagious disease to others by continuously giving/feeding negative news and making others sick and restless as well.

People who think they are most religious or people who want to be known as most religious suffer most from this disease of jealousy. At religious places, if someone excels in doing better service, reciting religious hymns or doing better religious rituals, it serves as fuel to their innate burning feeling of jealousy. Even religious preachers and interpreters have not been able to prevent themselves from this disease. As a result, they only try to justify themselves as best while condemning other preachers as God opponents and sinners instead of inspiring people towards God and His qualities.

Because of the above-said reasons or some other inferiority complex inherited in us, these germs of jealousy enter within ourselves and dwell in our mind. Gradually, these germs disease our mind and cement our habit permanently towards jealousy. Hence we sicken our mind, body and soul (conscience) in the long run.

Sometimes, under the influence of the disease of jealousy, if two people are conversing with each other in our absence, we think that they are talking ill or condemning us. Similarly, if two people are quiet, we think that they stopped talking after seeing me. During the above two conditions, the deadly germ of jealousy makes us restless and we do not realize that our suffering is because of our own inferiority complex. We should ignore any conversation where we are being criticized wrongfully and unnecessarily. If possible, we should go away from that place. But alas! We put in more effort to listen to our criticism than we do to listen to our praises. As a result of this faultfinding, the harmful germ of our temperament perturbs us. This causes friction in our minds towards those people and unfortunately, we nurture and sustain feelings of hatred towards them.

Symptoms of Jealousy
Let us recognize some symptoms of this deadly disease of “jealousy”. Those who suffer from this ailment of jealousy have frowns on their faces and their face gets sunken. They become irritable, cunning and inculcate bad habits of twisting all facts and conversations. Such people even keep praying to God to cause harm to their enemies. They always wish and yearn for Divinely punishment, materialistic loss and fatalities in the homes of their so-called foes. Such infliction and imposition of losses on their enemies gives solace to them.

However, such damaging feelings, prayers, wishes and hate-filled thoughts in the core of their hearts instead of giving them solace, always keep them agitated and restless. Their inner being and conscience gets heated to several thousand degrees causing them to suffer the fever of animosity. There is no doubt that a physical temperature above 108 degrees can cause death to a human being. But ironically, hate-related illnesses that keep one’s inner temperature always elevated to several thousands degree on the thermometer of jealousy, do not cause a quick death. Just as “Bin simran jo jeevan balnaa sarap jaisay arjaaree”, these people by virtue of their own envious habits live long life like that of a snake and die while secreting the slow poison of hatred. Such people do not know that while slandering others, instead of nurturing their own heart with love and compassion, they feed it with deadly chemicals like malice and aspersion. They also lose their respect in the eyes of those listeners among whom they continuously make derogatory and slanderous remarks about other people. Those listeners realize that such people are malicious by habit and by feeding on criticism and hatred, may even be causing aspersions on them in their absence at some other place while being among some other listeners.

Let us analyze the losses that one has to face when being engulfed with jealousy. Looking at material possessions and the wealth of others, we wish to possess them at the earliest under the influence of jealousy. However, we do not realize that while in a race to get those things and also continuously slandering others, we would always be emotionally and physically perturbed and would never attain peace and tranquility of our mind. Sometimes under the influence of this disease, we make slanderous remarks about others and also plan and pray for their downfall and loss. However, we do not realize that our downfall and debacle had started for sure even before others, as the germs of this ailment enter our mind. Whether our vicious plans and suggestions adversely affect other people or not, we definitely suffer mentally much before the other because the germs of jealousy affect our habits. Because of this hatred, we always make enemies, inculcate feelings of revenge and make malicious plans to harm and destroy others, which bear only losses for us both in the start and in the long run. The mental condition of such jealous people remains polluted; their conscience becomes weaker day by day as they start forgetting to do well for others. They do not develop qualities like sharing with others, showing kindness and doing good for all humanity. Moreover, they cannot do anything creative.

Finally let us study some of the remedies of this disease. If we want mental peace and tranquility, then we should start controlling our bad temperament of jealousy rather than abetting and fueling it. We must endeavor to save ourselves from this poison, and then these feelings of hatred and avenging on others will dissipate and disappear. There is a divine rule, that in our mind we can possess only one thing at one time, which is, either Godly attributes or combustible feelings of jealousy and animosity. This is explained as on page 1381 of Guru Granth Sahib,
(Fareedaa buray daa bhalaa kar gusaa mun na handhaa-ay)
Fareed tells in first person, answer evil with goodness; do not fill your mind with anger

(dayhee rog na lag-ee palai sabh kichh paa-ay)
Your body shall not suffer from any disease, and you shall obtain eternal bliss in everything.
And also on page 1381 of Guru Granth Sahib,

(Fareedaa man maidaan kar to-ay tibay laahe)
Fareed, flatten out your mind; smooth out the hills and valleys by plowing out all the evil thoughts of discrimination and jealousy,

(Agae mool na aavsi dojak sandhi bhai)
Hereafter, the fires of hell shall not even approach you for the rest of your life.

Hence, we have to see who has to be housed in our inner being and mind. To permanently get rid us off this disease of jealously, we not only have to forget our past sorrows and discomforts but also have to strive to get them eradicated totally from our hearts, forever. To prevent the origin of malicious feelings towards others, we should contain our desires, wishes, and expectations and limit our needs for materialistic things by emancipating ourselves from the shackles of materialism. A contented person while possessing solace and mental equilibrium neither gets into the blind race for obtaining wealth nor condemns other people ardently. We should also hold our temperaments from falling in the pits and valleys of complaints, sarcasm and condemnations. We should neither remember our insults and criticism nor expect any thanks in return, though it may be due to us. As explained in the following verse on page 274 of Guru Granth Sahib,

(Karam karat hovai nihkaram)
Performing good deeds, he does not seek rewards.

We have to inculcate thoughts of selfless deeds without expecting any benefit or gratitude. If we want to curtail these germs from sickening our mind and body, we should not be bothered about unsubstantiated or unjustified slandering and criticism being imposed on us and should continue to live a righteous life. But if we have shortfalls and are being condemned, then instead of hitting back or envying our so-called foes, we should rather work on uprooting and controlling our bad habits. In this way, our slanderer’s claims would be unfounded; we would not be perturbed by the disease of jealousy and would be able to attain mental peace, stability and equipoise. Our experience of inculcating qualities in life will augment and bolster, thereby our mind will never be in commotion and we will never be under the influence of jealousy and will never develop the habit of defaming or criticism others. This is explained as on page 633 of Guru Granth Sahib,

(nah nindiaa nah ustat jaa kai lobh moh abhimana)
One who is not swayed by either slander or praise, nor affected by greed, attachment or pride is really blessed eternally.

Making enemies and becoming jealous of others are very deadly diseases that no doctor has a cure for. If we keep ourselves busy in our work and inculcate good habits and temperaments, then we will get no time towards jealousy, hatred, avenging and slandering. If we get or find time to indulge in these bad temperaments, then it is really unfortunate for us and it is the worst form of punishment to us.
There is a good saying that, ‘Lokee aapne dukhaan toin itne dukhee nahin, jitne irkhaa kaaran doojeyan de sukhaan toin’, meaning people are not unhappy because of their own miseries but much more due to jealousy they have with the riches and comforts of others.
We should indulge ourselves and keep ourselves so busy in improving ourselves, cleansing our soul, shunning our bad manners and increasing our qualities that we should not find any moment to indulge in the habit of slandering and fault-finding, as explained on page 12 of Guru Granth Sahib,

(bhaee prapat manukh daehoria)
This human body has been given to you

(gobind milan ki aeh taeri bariah)
This is your chance to meet the Lord of the Universe, i.e. every moment of this life is vital and important to be qualitatively elevated.

It means that our life is very precious and we should use each and every moment in knowing about God and Godly attributes by discussing and implementing divine qualities rather than whiling it away in discussing bad qualities/habits about other people. This is explained on page 1361 of Guru Granth Sahib,

(rasna japae na naam til til kar katiae)
The tongue, not the physical one but in reference to the mind & the thought process, which does not chant the Naam (not chanting physically but by qualitative elevation) ought to be cut bit by bit

This means that when we speak words of criticism, complaints, discrimination and ignorance, we are hypothetically cutting our tongue into small pieces and literally wasting our life-span, though we have been ordained only to recognize, praise and adopt the divine qualities.

Now that we have become aware of the habit of this jealousy disease, let us evaluate and probe ourselves and prick our conscience while sitting alone and ask it the following questions.

Let us Search our Inner Self -

1. Do I get jealous on someone’s success?
2. Do I get into a race of obtaining wealth by looking at wealth and other valuable possessions of others?
3. Do I have a complaining habit towards God and wish that he may/might be more kind to make me rich for enjoying all luxuries of life?
4. Do I wish to help others for their betterment or do I pray for their deceleration?
5. Do I ever derive pleasure on loss, slandering, fall and lowering of prestige of my enemy?
6. Do I forgive the person who has caused harm to me or do I intend to avenge on him by defaming him somehow or other?
7. Do I even exaggerate small mistakes made by others?
8. Do I form bad opinion about people only by hearing what others say about them?
9. Do I have a helping nature to find solutions of others’ problems or do I desire to spread news and shortcomings of others after gathering the same?

Conclusion
In the end, through this article, we come to this conclusion that we get into jealousy disease by virtue of our own habits only. Even if we just start recognizing it, the germs of this disease will eventually vanish from our inner self and our slandering habit will gradually and automatically be controlled. Only prayers and continuous recitation of scriptures to show off to others and not work on the inner self will not help us to eradicate this disease. Instead, we have to control our habit to obtain the nectar (Amrit). Hence, we and only we have to move forward towards becoming immune to this disease so that our body and soul (conscience) gets purified and thus, disease-free in this life itself. As explained on page 1382 of Guru Granth Sahib,

(aap savaraen mae milae, mae milia sukh hoie )
”If you reform yourself qualitatively, you shall meet me, and thus you shall be at peace."

Thus, we have to check these germs of jealousy in the clinical laboratory of our 'conscience' and make sure that these germs do not pollute and weaken our soul, nature and behavior like the diseases of sugar and cholesterol pollute and weaken our body. By just becoming aware and recognizing this disease, we will get free from it and our soul and body will become healthier. Our depressed, dejected and pale faces will glow up and we will have a shining gold like face body and mind and our eyes will radiate care and concern for others.

Bhupinder Singh
The Living Treasure